Leensel en Zand

Uit "Leensel, de moeder van Liessel" van Ton Spamer1, citeren we:

In de periode van de landname, dus ergens tussen 650 en 850, is bij een voorde in de Aa een sele, een gebouwtje neergezet dat uit één vertrek bestond, bedoeld voor de stalling van vee, de opslag van gewassen of iets dergelijks. Vanwege de nabijheid van lindebomen kreeg het de naam Lind-sele, later afgesleten tot Lentsel, Lensel en Leensel. Korte tijd later (volgens Roelandts), dus mogelijk rond 850, ontstond op enige afstand een kleine nederzetting, die dezelfde naam kreeg: Leensel. Door regressieve assimilatie viel de -n- in die naam weg en ontstond de vorm Liessel / Lijssel, zoals ook op een aantal plaatsen in België valt waar te nemen. De sele groeide inmiddels uit tot een hoeve met vrij veel grondbezit, dat zich later uitstrekte van 't Zand tot aan het goed Hazeldonk. Rond 1200 werd op de plaats van de oorspronkelijke sele een blokhuis gebouwd, een versterkt huis of fort, dat de toegang tot Asten moest beschermen. De bouwer daarvan was mogelijk de heer van Asten die zich wilde beschermen tegen aanvallen van troepen uit Gelre die via Meijel en Leensel bij het Astense kasteel konden komen. Dat blokhuis heeft tot na 1500 bestaan en fungeerde in 1326 in de grensbeschrijvingen van de heerlijkheden Deurne en Vlierden. Daar er in 1510 nog reparaties aan werden verricht waarvoor de omringende bewoners werden opgetrommeld die daarvoor werden beloond met twee tonnen bier moet het toch een redelijk groot bouwwerk zijn geweest.

Het Blokhuis Leensel komt voor in de grenspunten van de heerlijkheden Deurne, Liessel en Asten en moet dus een drielandenpunt geweest zijn. We weten dat het het meest zuidoostelijke grenspunt van Vlierden was. Enig uitsluitsel daarover vinden we mogelijk op de Tranchotkaart uit 1803. Die kaart is gemaakt door Franse officieren en zo nauwkeurig als een militaire kaart uit de Napoleontische tijd maar kon zijn. Leensel is daar aangegeven als een groepje huizen ten westen van de weg naar Asten. Dat is opmerkelijk, want tegenwoordig ligt het gehucht juist ten oosten van de weg. Uiteraard is dat gehucht niet in zijn geheel in de 19^e eeuw verplaatst. Maar een blik op de kaarten uit die tijd leert ons dat de onverharde zandpaden geen onveranderlijk patroon hadden. Het pad aangeduid met 1 liep voordien enigszins anders. Het pad aangeduid met 2 is er nu niet meer. De rode streeplijn geeft het huidige tracé aan. Iets noordelijk van het gehucht ligt een afzonderlijk gebouw tegen de Aa aan. In 1476 getuigden inwoners van Asten dat het water om dat blockhuys liep, dus heel groot zal de afstand tussen blokhuis en beek niet geweest zijn (zie Tranchotkaart uit 1803). Het gehucht vraagt nog nadere aandacht, want in 1643 is sprake van "vuijt vier huijsen hoff schop ende landerijen ende groesen aen malckanderen geleghen genaemt de Leensel, groot tsamen in tuellandt ontrent 40 lopensaeten, sonder die groessen die ongemeten ende onbegroot blijft, geleghen tussen de gemeijn Aa ende de gemeijnten van Doorne ende opt goet de Haseldonck, toebehorende Bijnderen". De vier huijsen komen overeen met wat op de kaart uit 1803 te zien is. De schop (schuur) staat er oostelijk van. Maar in 1643 lagen die huizen tussen de gemeijn Aa ende de gemeijnten (woeste gronden) van Doorne ende opt goet de Haseldonck, dit wil zeggen ten noorden van de Aa, terwijl ze nu ten zuiden ervan liggen.

Het heeft er alle schijn van dat gehucht en Blokhuis aanvankelijk ten noorden van de Aa lagen. Dat verklaart waarom we in 1399 lezen: "int Leensel gelegen inde prochien van Dornen" (dus aan de Deurnese kant van de Aa) en in 1480: "Leensel, deels in de parochie van Doerne en Asten". Waterlopen en wegen waren nog niet nagel- en wortelvast, maar de gebouwen bleven waar ze waren. Dat wordt nog eens fraai bevestigd door de luchtfoto van 1970 (zie hierboven). De overeenkomst met de kaart uit 1803 is opmerkelijk. De Aa blijkt gekanaliseerd en aan de uiterste oostrand zijn er twee gebouwen bijgekomen. Maar de bebouwing uit 1803 is er nog en het meest noordelijke gebouw ligt nog in dezelfde kompasrichting tegen de Aa aan.

Bij erfgoedwiki lezen we nog het volgende over de Leensel:

Uit de schaarse informatie in de archieven over dit blokhuis, is af te leiden dat dit blokhuis zeer waarschijnlijk niet op Astense grondgebied stond, maar dat het Astense Leensel wel in het verdedigingswerk was opgenomen. Eigenaar en bewoners hadden rechten in Asten, zoals het mogen hoeden van hun schapen op de Astense gemeynt. Voor 1476 woonde Heyn van Rut op het blokhuis en hij liet toen zijn schapen dagelijks grazen op de Astense gemeynt. Heyn huurde het blokhuis van Jan van Berlaer. Heyn verklaart later nog eens dat hij als bewoner van het blokhuis schot ende genot tot Asten had. Het blockhuys op Leensel was omgracht en de gracht werd gevoed met water uit de Astense Aa. Toen Jan die Roever voor Jan van Berlaer eigenaar was, schakelde hij regelmatig omwonenden in om de gracht te vegen. Gherit Jacops Loey van Bergelen weet het Astense dorpsbestuur in 1476 te vertellen, dat hij het watertje dat door de gracht loopt moest stoppen de gracht schoon te kunnen maken. Het verhaal van Dirc Willems sProenyxzoen, Jan Jan Gherits Claeszoen en Art Vrijnds is hetzelfde. Zij noemen het watertje de A. Door dat afdammen van de Aa ontstond er wateroverlast op de aangrenzende percelen.

In deze bewoningsgeschiedenis zien we die ambivalentie ook terug, men kerkte in Liessel en op een gegeven moment gingen kinderen er naar school. We zien ook geboorte- en overlijdensaktes opgesteld in Asten, maar op bidprentjes wordt steevast Liessel genoemd. Leensel was dus altijd een gehucht dat dan weer bij Deurne en dan weer bij Asten werd ingedeeld. De aanleg van de A67, destijds door de vader van mijn zwager vanwege het voorbij razende verkeer aangeduid als de 1,2,3-weg, heeft ervoor gezorgd dat zowel Leensel als 't Zand sinds 1997 weer tot Deurne behoren.

Overzicht van de huizenquohiernummers, kadasternummers en huizingnummers per gehucht:

Laatst bijgewerkt op 27 november 2023, 10:46:03