Deze webpagina bevat de volgende hoofdstukken:
Geschiedenis van de Marechausse in Asten
Op 3 april 1818 wordt in Asten een brigade van de Koninklijke Marechaussee ingesteld en dit volgde op een besluit van Koning Willem I in 18141,2:
Er zal worden opgericht een corps maréchaussée dat belast zal zijn met de handhaving van de orde, uitvoering der wetten en het waken voor de veiligheid aan de grenzen en op de grote wegen.
Artikel 1 Souverein Besluit 26 october 1814. Hierin veranderde de Soevereine vorst Koning Willem I der Nederlanden eigenhandig de naam Gendarmerie in Marechaussee.
In de 's Gravenhaagsche courant van 20-04-1818 wordt de oprichting van de Marechaussee in Asten bericht:
Waar de naam Marechaussee vandaan komt, lezen we in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 25-10-1889:
De huisvesting en salariëring van de Marechaussee waren nog wel eens twistpunten, zoals bericht in de Peel- en Kempenbode van 04-01-1899:
Bij het kadaster van Asten over de periode 1811-1832 wordt de kazerne genoemd in eigendom van de gemeenten in het kanton Asten, te weten Asten, Deurne, Vlierden, Someren en Lierop:
Kadaster 1811-1832; G526:
Kazerne, groot 04 roede 16 el, het Derp, klassen 3.
Eigenaar: Marechaussee.
Uit een gedetailleerde beschrijving van zeven generaties Witzel3 weten we dat Hendrik Witzel de eerste Astense Marechaussee was:
Op zondag 22 juli 1787 wordt Johannes Henderikus (Henderikus) Witzel gedoopt in de grote gereformeerde kerk van 's Hertogenbosch, als eerste zoon van de veertigjarige Johan Hendrik Witzel en zijn achtentwintigjarige vrouw Johanna van den Berkhof.
Hieronder de geboorteakte van Johannes Hendrikus Witzel uit het doopboek van de grote Gereformeerde Kerk van 's Hertogenbosch.
Het gezin verhuist enkele jaren later naar het Agterhuisje op de Kerkstraat in Helmond, waar Henderikus zijn hele jeugd zal wonen. Een jeugd die zich vrijwel helemaal afspeelt tijdens de Bataafse Republiek, een vazalstaat van Frankrijk waarin vooral Patriotten het voor het zeggen hadden. De gemiddelde Nederlander stond niet echt negatief tegenover deze Franse overheersing; maar, gezien zijn vaders achtergrond, moet het gezin Witzel tot de Orangisten worden gerekend. Ongetwijfeld zal de jonge Henderikus dit gedachtegoed thuis met de paplepel zijn ingegoten. Deze periode was voor een jong iemand in die tijd geen slechte omdat, dankzij de Fransen, onder andere het onderwijs enorm verbeterde. In 1801 kwam de eerste schoolwet in Nederland en daardoor heeft Henderikus (vanaf zijn viertiende) klassikaal leren lezen, schrijven en rekenen van gekwalificeerde onderwijzers. Doordat geen godsdienstonderwijs meer mocht worden gegeven (scheiding van Kerk en Staat) werd de invloed van de kerk veel meer beperkt tot de zondag.
Als oudste zoon zag Henderikus het huisje in Helmond steeds voller worden en zijn verantwoordelijkheid daarin langzaam toenemen. Zijn broertje Johan Willem (Willem) werd geboren toen hij nog geen drie jaar oud was. Net als een doodgeboren kindje een jaar later zal hij zich dit niet hebben kunnen herinneren. Vermoedelijk is hij zich wel bewust geweest van twee jong gestorven broertjes in zijn zevende en achtste jaar. Maar de geboorte van zijn zusjes Johanna Maria op zijn tiende en Maria Elisabeth op zijn dertiende heeft veel invloed gehad. De broers Henderikus en Willem zullen, als gebruikelijk in die dagen, al op jonge leeftijd aan de gezinsinkomsten hebben moeten bijdragen. En in Helmond is er dan een grote kans dat ze hebben gewerkt in de textielindustrie. Van Henderikus weten we dat hij in ieder geval tot 1817 in de textielnijverheid werkt want hij is dan fluweelband maker.
Hoewel de dienstplicht formeel nog niet was ingevoerd in Nederland dreigde altijd de kans in het Bataafse leger te moeten dienen. Iets dat broer Willem met de dood moet bekopen op 23 oktober 1808. Op zijn eenentwintigste is Henderikus daardoor behalve de oudste ook de enige zoon in het gezin Witzel. Op zondag 12 augustus 1810 trouwt Henderikus te Stiphout met de tweeëntwintig jarige Teunisje Peters van de Peppel, geboren te Wageningen op 20 januari 1788 gedoopt in de Nederlands Hervormde Gemeente als dochter van Peter van de Peppel en Geertruij Teunisse. Zij noemde zichzelf later ook Antonia:
Hierboven de geboorteakte van Teunisje Peters van de Peppel uit het doopboek van de Nederlands Hervormde Gemeente te Wageningen. Hieronder de trouwakte van Johannes Hendrik Witzel en Teunisje Peters van de Peppel uit het trouwboek van de schepenen van Stiphout:
Ze gaan vermoedelijk ook in Stiphout wonen want één week eerder had hij zijn borgbrief of ontlastbrief uit Helmond al ingeleverd; iets wat nodig was in die tijd om te mogen verhuizen. Hoewel de borgbrief op een verhuizing wijst naar Stiphout wordt het eerste kind geboren in Aarle-Rixtel en het tweede weer in Helmond. Stiphout, Helmond en Aarle-Rixtel liggen in een straal van enkele kilometers van elkaar dus kennelijk was men nog zoekende naar een vaste stek om zich te vestigen. Op dinsdag 18 februari 1812 wordt dochter Wilhelmina Johanna Petronella geboren. Door de Franse tijd staat in de akte de Franse naam Guillemette Jeanne Piternelle en bij het beroep van Henderikus 'Particuliere', een aanduiding dat hij toen zonder werk zat. Op donderdag 8 september 1814 wordt er een zoon geboren die ze Cornelis Hendricus noemen. Op donderdag 14 augustus 1817 wordt er nog een tweeling, Maria Elisabeth en Jan Adolf, geboren.
De jonge jaren van Henderikus waren een stuk minder onbezorgd dan die van zijn vader maar nieuwe mogelijkheden zouden zich spoedig aandienen. Met de dood van vader in het begin van 1818 werd Henderikus volledig verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van het gezin Witzel. Nu de Fransen voorgoed uit Nederland waren verdreven bestond er behoefte aan herstel van de orde in het land en daarom werd de Koninklijke Marechaussee opgericht. Met name op de zandwegen tussen Helmond en Limburg waren verschillende roversbenden afkomstig uit Belgisch Limburg actief en bestond er grote behoefte aan een politiemacht. In februari 1819 wordt daarom overal in Brabant en Limburg, waaronder in Asten, kazernes opgericht en onze Henderikus wordt één van de eerste Marechaussees van Nederland. Voor de baan van Marechaussee zocht men namelijk Oranjegezinde ex-soldaten van protestantse huize. Verder was er de voorwaarde dat men in eigen kosten kon voorzien in de aankoop van kleding, uitrusting en eventueel een paard. De brigade van Asten behoorde tot de compagnie van 's Hertogenbosch van de achtenveertig jarige kapitein Gregorius Frederik Leutner die zich met 132 man op 7 november 1818 bij de koning operationeel melde. Een echte ijzervreter die maar liefst zestien veldtochten, waaronder die naar Rusland, had weten te overleven.
Oude foto van de Marechausseekazerne op de hoek van de huidige Emmastraat en de Burgemeester Frenckenstraat. De foto geeft een inkijk in de Burgemeester Frenckenstraat en de man met de voorschoot is Piet Verdonschot, zoon van zadelmaker Martinus Verdonschot (zie Emmastraat 22).
Op zaterdag 11 maart 1820 verkoopt moeder Johanna van den Berkhof de oude inboedel voor 33 gulden en 40 cent en gaat de hele familie in Asten wonen, vermoedelijk gewoon op het kazerneterrein. Zonder de zussen die waarschijnlijk als dienstbode ergens inwoonden. Bij de verkoop van het Agterhuisje in Helmond in 1817 was de clausule opgenomen dat dit pand voor hetzelfde bedrag, plus vijf gulden rente per gepasseerd jaar, terug kon worden gekocht. Op 17 januari 1822 wordt van deze regeling gebruik gemaakt en het pand teruggekocht van de koopman Adriaan van Mol voor de afgesproken 150 gulden, om direct weer door te verkopen voor 327 gulden aan de Helmondse wever Arnoldus van der Stijlen. Er worden in Asten nog vijf kinderen geboren en het zal in Asten een gezellige en drukke bedoening zijn geweest met acht kinderen (vier jongens en vier meisjes), waaronder twee tweelingen, in leeftijd variërend van nul tot veertien jaar oud.
Als Marechaussee had Henderikus als taak om de orde te handhaven in het nog jonge Koninkrijk. Maar dat viel in deze regio niet altijd mee omdat het steeds meer de scheidslijn werd tussen het armere traditioneel katholieke zuiden en het meer verlichte protestantse noorden. Om meer welvaart (en grip) op het zuiden te krijgen haalde men een oud plan van de plank om middels een kanaal de soms moeilijk bevaarbare Maas te omzeilen; een kanaal van 's Hertogenbosch naar Luik nu bekend als de Zuid-Willemsvaart. Dit plan had veel tegenstanders en het was daarom nodig om de duizenden arbeiders (gravers, metselaars, timmerlui, pompers, et cetera) te beschermen. Deze taak lag bij de marechaussee en vanaf de start van de graafwerkzaamheden in 1823 zal Henderikus daar voltijd mee bezig zijn geweest. Mogelijk moest hij twee jaar eerder al optreden wanneer de paaltjes, neergezet door de uitzetters van het tracé, door slimme vooruitziende boeren werden verplaatst.
Het kanaal moest in de 122½ kilometer tussen 's Hertogenbosch en Maastricht een hoogteverschil van ruim 39 meter overbruggen. Dit werd gerealiseerd met 21 sluizen die simpelweg werden genummerd van 0 tot en met 20 beginnend in 's-Hertogenbosch. Voor het beroep van sluis- en brugwachter werden veelal protestantse rijksambtenaren aangesteld die ook als veldwachter moesten optreden. Henderikus was hiermee de ideale kandidaat voor deze functie. Op 28 februari 1827 nam hij afscheid van de Marechaussee en werd hij dan ook de eerste sluiswachter van Sluis 10; een paar kilometer ten noorden van Asten.
Johannes Hendrik Witzel wordt sluiswachter en verhuist naar het sluiswachtershuis (zie Voormalig sluiswachtershuis F673).
Daarna is er een periode van geheimzinnigheid rond de bewoners van de Marechausseekazerne en dat had mogelijk te maken met de afscheiding van België1:
Na de afscheiding met België maakte de marechaussee een moeilijke tijd door. De samenstelling van het Wapen bestond destijds voornamelijk uit Belgen waardoor er maar een aantal Nederlanders overbleef voor diensten in eigen land. Bij het Koninklijk Besluit van 13 maart 1861 werd Kroonprins Willem van Oranje aangesteld als Inspecteur der Cavalerie en belast met het algemeen toezicht over het Wapen der Koninklijke Marechaussee.
De Groninger courant van 18-01-1831 doet verslag van de Marechaussee van Asten:
Asten krijgt een vergoeding van 1500 gulden jaarlijks voor de Marechaussee, aldus de Noord-Brabanter van 28-07-1836:
In 1839 wordt de Marechausseekazerne nog genoemd in het Algemeen Handelsblad van 02-08-1839 als nachtkwartier:
De Noord-Brabander van 15-03-1851 vermeld dat een wachtmeester in Asten is aangevallen:
Schoenmaker Thomas Werts (zie Emmastraat 16), die een Marechaussee beledigd zou hebben, wordt door de strafrechter vrijgesproken4:
Een onverwachte taak van de Marechaussee was het verhinderen van processie van Helmond naar Asten, zoals bericht in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 15-05-1856 (zie ook Voormalige kerk B408):
De eerste wachtmeester der Marechaussee, die in het bevolkingsregister van Asten over de periode 1859-1869 wordt genoemd, is Jan Takens, geboren te Leeuwarden op 17-05-1815 als zoon van Jacob Takens en Wijtske Frankena. Hij is op 22-01-1859 te Asten getrouwd met Jaantje Teunissen van Manen, geboren te Randwijk op 29-03-1815 als dochter van Teunis Teunissen van Manen en Johanna Schuijling. Zij is weduwe van Jacobus Gerritsen (zie Voormalig huis G655) en zus van Petronella Teunissen van Manen (zie Weivelden 2).
In 1862 verhuizen zij naar Waalwijk; Jan Takens is op 12-08-1870 te Waalwijk overleden en Jaantje Teunissen van Manen is op 24-05-1879 te Heteren overleden.
De nieuwe wachtmeester is Albert Hermanus Hafkamp, geboren te Epe op 05-09-1813 als zoon van Albert Hafkamp en Evertje Garts van der Horst. Hij is sinds 02-05-1859 weduwnaar van Sija Elisabeth de Lint, geboren te Dinteloord op 19-11-1832 als dochter van Cornelis de Lint en Helena Kannemans, met wie hij op 09-12-1858 te Klundert getrouwd was. Hij verhuist in 1866 naar Boxtel; Albert Hermanus Hafkamp is op 10-08-1886 te Oisterwijk overleden.
De nieuwe brigadecommandant is Hermanus Caarls, geboren te Hoorn op 06-02-1835 als zoon van Hermanus Caarls en Luberta Kat. Hij is op 17-07-1865 te Rucphen getrouwd met Petronella Konings, geboren te Sprundel op 06-07-1832 als dochter van Willem Konings en Adriana Koenen. Zij verhuizen in 1871 naar Tilburg en de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 27-12-1870 meldt dat naast de Brabantse koffietafel bij een overlijden, ook het vertrek van Herman Caarls naar Tilburg.
Het betreft hier waarschijnlijk de koffietafel bij het overlijden op 24-12-1870 van Everdina Stevens, weduwe van Matheus Knapen.
Hermanus Caarls wordt inspecteur in Tilburg en in 1893 commissaris bij de politie in Tilburg en zijn carrière, waaronder zijn jaren in Asten, wordt in de Nieuwe Tilburgsche courant van 26-11-1893 uit de doeken gedaan.
Petronella Konings is op 16-05-1910 te Tilburg overleden en Hermanus Caarls is op 09-11-1916 te Nuland overleden.
In het bevolkingsregister van 1869-1879 wordt melding gemaakt van huizingnummer A134, echter zonder dat bewoners genoemd worden.
In januari 1871 wordt Egbert Jan Berends, geboren te Deventer op 07-05-1826 als zoon van Gerritje Berends, genoemd als brigadier. Hij is op 27-01-1860 te Asten getrouwd met Susanna Frederica Boesewinkel, geboren te Asten op 01-05-1839 als dochter van Gerrit Jan Boesewinkel en Susanna Bieck (zie Slotweg 1). In het bevolkingsregister van Asten over de periode 1869-1879 komen zij in januari 1871 in het huis wonen:
In 1874 slaagt een brigadier van de Marechaussee van Asten er in om een dief op te pakken, aldus Het Vaderland van 03-10-1870:
De dader Martinus van Helvoirt, geboren te Schijndel op 23-10-1844 als zoon van Johannes van Helvoirt en Johanna de Bever, krijgt een gevangenisstraf van twee jaar eenzame opsluiting, die hij in Rotterdam moet uitzitten:
De Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 13-02-1875 maakt duidelijk wat een Marechaussee afhankelijk van zijn rang verdiende. Een onderwijzer verdiende in die tijd ongeveer ƒ 1.00, een arbeider iets minder en een wever moest met ƒ 0.50 per dag rondkomen. Alleen de pastoor, de burgemeester, de notaris, het schoolhoofd en de fabriekdirecteuren verdienden beduidend meer. |
De Marechausseee van Asten kwam in 1877 een Duitse landloper tegen volgens de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 16-01-1877. De politie zette hem op het station van Deurne op de trein naar Duitsland, maar de brigadecommandant van Helmond greep in:
Het betreft Carl Wartt, geboren te Weidenburgh (D) rond 1854 als zoon van Johan Wartt en Paulina Beijer. Uiteindelijk wordt hij na in de gevangenis van Eindhoven te zijn opgesloten toch de grens overgezet:
Egbert Jan Berends wordt in de Nederlandsche Staatscourant van 15-03-1878 genoemd als getuige bij de oprichting van een coöperatieve broodbakkerij in Eindhoven. Zij vertrekken in juni 1878 naar Gestel; Egbert Jan Berends is op 01-10-1903 te Vught overleden en Susanna Frederica Boesewinkel is op 29-05-1917 te Vught overleden. Hun zoon Gerrit Jan Berends, geboren te Asten op 07-01-1861, wordt zoals we later zullen zien in de periode 1890-1898 wachtemeester in Asten. |
Vanaf 1 september 1878 is Jacobus Pieter Verheij, geboren te Dordrecht op 13-10-1843 als zoon van Johannes Verheij en Angenees Emmerik, brigadier van de Marechaussee. Hij is op 14-11-1872 te Bergeijk getrouwd met Hendrika Voskamp, geboren te Ambt Almelo op 30-01-1842 als dochter van Jan Hendrik Voskamp en Dina Steghuis. In het bevolkingsregister van Asten over de periode 1869-1879 wonen zij in de kazerne der Marechaussee:
Ook in de periode 1879-1890 wonen zij in de kazerne met het huizingnummer A136:
Rond 1880 komt de kazerne in eigendom van de gemeente Asten en vindt er een verbouwing en herbouw plaats. Dit resulteert in kadasternummer G1618, zoals weergegeven op nevenstaande kadasterkaart. In 1881 verhuist Jacobus Pieter Verheij met zijn gezin naar Heusden bij 's Hertogenbosch; Hendrika Voskamp is op 07-04-1910 te Amsterdam overleden en Jacobus Pieter Verheij is na 1912 vermoedelijk te Amsterdam overleden. Daarna komt Arie Boom, geboren te Nieuw Lekkerland op 01-04-1844 als zoon van Arie Boom en Neeltje Ceelen, in de kazerne wonen. Hij is op 27-03-1880 te Heusden getrouwd met Johanna Dorothea Franken, geboren te Heusden op 01-01-1845 als dochter van Martinus Franken en Johanna Dorothea Colaert. Rond 1886 vertrekt Arie Boom naar een andere post en is later veldwachter in Ottoland. Arie Boom is op 20-07-1907 te Ottoland overleden. |
Arie Boom en zijn hieronder genoemde opvolger Johannes Bernardus Hontelé zijn getuige bij het huwelijk van de Astense Marechaussee Jacob Cornelis Bertou, geboren te Biervliet op 30-06-1852 als zoon van Jacob Bertou en Cathalinjntie Francijntie Thomas met Wilhelmina van Rees, geboren te Asten op 14-08-1859 als dochter van Egbert Christiaan van Rees en Dirkje Gerritsen (zie Bergdijk 36).
Jacob Cornelis Bertou wordt daarna aangesteld als rijksveldwachter in Hoorn, aldus het Dagblad van Zuidholland en 's Gravenhage van 24-04-1886. Wilhelmina van Rees is op 29-11-1929 te Edam overleden en Jacob Cornelis Bertou overlijdt op 03-03-1935 te Edam. |
Op basis van nevenstaand artikel in De Grondwet van 08-12-1888 is Johannes Bernardus Hontelé nog brigadecommandant geweest. Hij is geboren te Oostburg op 08-02-1850 als zoon van Bruno Hontelé en Barbara Vermeulen. Hij is gescheiden van Maria Wilhelmina de Houck, geboren te Hoofdplaat op 28-12-1844 als dochter van Philip Johannes de Houck en Amelia Frederica van den Hemel, met wie hij op 29-11-1877 te IJzendijke getrouwd was. Zijn naam is niet terug te vinden in de bevolkingsregisters en het is de vraag of hij ooit in Asten gewoond heeft. Johannes Bernardus Hontelé heeft tot eind 1889 dienst gedaan en is op 27-12-1917 te Koudekerke overleden. |
De scheiding van Johannes Bernardus Hontelé had nog wat voeten in aarde. Zijn echtgenote Maria Wilhelmina de Houck keerde terug naar IJzendijke, de woonplaats van haar ouders. Johannes Bernardus Hontelé wilde dat aanvechten en riep zeven getuigen in Asten op met daarbij het verhaal rechtsonder in het Dagblad van Zuidholland en 's Gravenhage van 16-10-1888. Dat we hier over de juiste persoon praten, blijkt uit de overlijdensakte rechtsonder van Maria Wilhelmina de Houck op 08-06-1922.
Johannes Bernardus Hontelé raakt gewond door twee in Asten wonende broers, aldus onderstaand bericht uit het Rotterdamdsch nieuwsblad van 23-09-1886. Het betreft Lambertus Kwarten, geboren te Sint Oedenrode op 01-02-1858 en Johannes Kwarten, geboren te Sint Oedenrode op 25-02-1862. Zij woonden in Asten (zie Voormalig huis E1511). |
De gebroeders Kwarten worden tot celstraffen veroordeeld, zoals rechtsboven genoemd in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 16-12-1886. Hieronder het register van arrest; zij hebben hun straf waarschijnlijk in Roermond moeten uitzitten.
De Astenaren keken vreemd op toen een luchtballon boven Asten dreef, zoals rechtsonder gemeld in de Haagsche courant van 15-10-1886. De Marechaussee moest de bemanning helpen om de Astenaren op afstand te houden. Linksonder een beschrijving van Louis Godard Jr.5 en een afbeelding van een dergelijke luchtballon.
Louis Godard Jr. (1847-1928) was een luchtvaartingenieur uit Parijs. |
De Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 02-12-1887 meldt de komst van een groep zigeuners naar Asten, die door de Marechaussee naar België worden begeleid.
De nieuwe wachtmeester is Gerrit Jan Berends, geboren te Asten op 07-01-1861 als zoon van de eerdere brigadier Egbert Jan Berends en Susanna Frederica Boesewinkel (zie eerder op deze webpagina). Hij is op 05-05-1887 te Vught getrouwd met Grietje Visser, geboren te Wolvega op 13-05-1862 als dochter van Sieger Reitzer Visser en Grietje Fokkes Oppersma. In de bevolkingsregisters is van hun verblijf in Asten niets terug te vinden, maar de geboorteregisters melden de geboorten van vijf kinderen in de periode 1891-1898, waarvan rechts de geboorte vasn zoon Sieger Reitze in de krant de Zuid-Willemsvaart van 26-03-1898. |
Tegen deze kippendief was de commandant van de Marechaussee in Asten zelfs niet opgewassen, leest men in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 05-11-1889 en de reactie daarop in diezelfde krant van 08-11-1889.
Bij de brand in het huis van notaris Rovers (zie Voormalig huis G467) hebben brigadecommandant Berends en zijn manschappen geholpen om de notariële akten veilig te stellen, aldus dagblad De Tijd van 13-06-1890.
De nieuwsgierigheid van de Astenaren wordt nog verder op de proef gesteld als er zeven gevangenen zijn in de Marechausseekazerne, aldus de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 24-10-1890:
De Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 07-07-1891 meldt de slimheid van de Marechaussee van Asten in zake de diefstal bij Gerrit Willem Boesewinkel (zie Voormalig huis F837):
Gerrit Jan Berends krijgt een compliment voor zijn krachtdadig optreden bij de verkoop van vlees van een zieke koe in Someren, aldus de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 10-02-1891 en 14-07-1891.
De krant de Zuid-Willemsvaart van 06-05-1893 en de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 11-08-1897 melden de aanwezigheid van Gerrit Jan Berends bij de Marechausseekazerne.
Een bezorgde Astenaar deelt ons in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 09-08-1893 mede en de reactie daarop van een andere Astenaar in diezelfde krant van 12-08-1893, dat er drie of vier Marechaussees, één veldwachter en twee nachtwakers zijn:
De Peel- en Kempenbode van 05-05-1894 linksonder vertelt over de van babymoord verdachte Petronella van Gaal, geboren te Someren op 15-04-1870 als dochter van Leonardus van Gaal en Antonetta van der Poel. Hierbij is brigadecommandant Gerrit Jan Berends getuige.
Petronella van Gaal wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van 18 maanden, zoals rechtsboven bericht in Het Vaderland van 15-06-1894. Zij heeft haar straf uitgezeten in de strafgevangenis in Rooterdam:
Petronella van Gaal is ongehuwd op 19-11-1955 te Someren overleden.
Een door de brigadecommandant onderschepte valse rijksdaalder blijkt toch echt te zijn, aldis de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 12-07-1894.
De ontvoering van een meisje uit Lierop zet de Marechaussees van Asten op scherp en tijdens de zoektocht bekeuren zij ook nog een herbergier in Eindhoven die sterke drank schenkt. De ontvoering betrof Helena Maria Giebels die aan de Lieropse kant van Sluis X woonde (zie Sluis X). Twee Marechaussees, die onder brigadecommandant Gerrit Jan Berends vallen, worden in de Nieuwe Tilburgsche courant van 30-01-1896 genoemd bij het in gevangenschap nemen van twee Belgische bandieten: |
Het betreft wachtmeester Jan Borgers, geboren te Leutingewolde op 07-07-1865 als zoon van Eise Gerrits Borgers en Jantje Geerts Vogelzang en Cornelius Draaijer, geboren te Norg op 29-03-1870 als zoon van Egbert Draaijer en Marchje Tiesinga. Volgens de Peel- en Kempenbode van 22-08-1896 rechts krijgen zij een bijzondere vermelding. De twee Belgische daders worden overgebracht naar de gevangenis in Roermond, zoals linksonder vermeld in de Nieuwe Haarlemsche courant van 02-02-1896. Daar worden zij veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf, aldus de Limburger koerier van 21-05-1896 rechtsonder: |
De Belgische daders mijnwerkers Charles van der Sande, geboren te Geel (B) op 26-08-1861 en rondleurder Victor de Ceulaer, geboren te Herenthout (B) op 24-06-1868 als zoon van Petrus Joannes de Ceulaer en Anna Maria Elisabeth Raus, hebben hun straf in de gevangenis van 's-Hertogenbosch moeten uitzitten:
Een andere opvallende Marechaussee in Asten is Johannes Franciscus Dorsselaer, geboren te Sint Jansteen op 08-01-1866 als zoon van Carolus Ludovicus Dorsselaer en Maria Catharina van Hooij. Hij is op 30-08-1897 te Kerkrade getrouwd met Elisabeth Slangen, geboren te Kerkrade op 28-01-1873 als dochter van Willem Godfried Slangen en Maria Gertrud Herpers. Voor zijn huwelijk treed hij volgens de Limburger koerier krachtdadig 16-05-1896 op bij een mishandeling van herbergier Piet van Bussel (zie Voormalig huis G586)
De daders zijn opgepakt en worden voor de rechtbank veroordeeld; de eis zoals medegedeeld in de krant de Zuid-Willemsvaart van 27-08-1896 en de veroordeling in de Limburger Koerier van 02-09-1896:
Op basis van de vermelde gegevens zijn de daders: Johannes Kuijpers, geboren te Someren op 18-10-1872 als zoon van Peter Kuijpers en Hendrina van de Ven en Henricus Hubertus Verheijen, geboren te Nederweert op 26-06-1871 als zoon van Cleophas Hubertus Verhijen en Maria Gertruda Raemaekers.
Na zijn huwelijk vertrekt Johannes Franciscus Dorsselaer naar Breda om vervolgens eind 1903 als hoofdinspecteur van politie aan de slag te gaan, zoals bericht in de Peel- en Kempenbode van 19-12-1903:
In 1923 neemt hij afscheid, waarvan hieronder een foto6 met de afscheidnemer in het midden:
Johannes Franciscus Dorsselaer is op 24-05-1932 te Kerkrade overleden en Elisabeth Slangen is op 31-07-1963 te Kerkrade overleden.
De Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 11-08-1897 meldt de bevordering van Gerrit Jan Berends tot wachtmeester te voet. Tevens wordt hier de bevordering van de toekomstige commandant Bernnardus de Vent tot brigadier genoemd. |
Gerrit Jan Berends vertrekt medio 1898 naar Terneuzen, zoals te lezen valt in de Middelburgsche courant van 06-07-1898. Vervolgens rond 1900 naar de Marechausseekazerne in Valkenswaard, wordt daar in 1911 boekhandelaar in de Stationstraat 27. Grietje Visser is op 28-10-1933 te Valkenswaard overleden en Gerrit Jan Berends is op 08-06-1943 te Utrecht overleden. |
Als zijn opvolger wordt vanuit Sluis Harmen Koopmans benoemd, zoals vermeld in de Middelburgsche courant van 07-07-1898. Harmen Koopmans is geboren te Westdongeradeel op 17-04-1865 als zoon van Sieds Harmens Koopmans en Froukje Tietes Olivier. Hij is op 29-07-1897 te Westdongeradeel getrouwd met Grietje Wiersma, geboren te Westdongeradeel op 11-06-1863 als dochter van Dirk Jans Wiersma en Rienkje Klazes Schaafsma. |
In het Volksdagblad van 05-12-1897 toont brigadecommandant Koopmans zich tevreden met de aanschaf van een veren bed toen hij nog in Sluis woonde:
De vraag is natuurlijk of hij het bed mee heeft genomen naar Asten?
Gebaseerd op onderstaand artikelen in de Peel- en Kempenbode van 29-06-1898 in de Limburger Koerier van 23-10-1902, maken we op dat Hendrikus Rothoff, geboren te Boxmeer op 13-06-1865 als zoon van Johannes Rothoff en Alberdina Claassen, brigadier in Asten is geweest. Hij is op 26-11-1895 te Gemert getrouwd met Hendrika Cornelia Bergmans, geboren te Gemert op 05-08-1869 als dochter van Francis Cornelis Bergmans en Johanna Elisabeth Leesten. Zij hebben twee in Asten geboren kinderen; dochter Joanna Alberdina Francisca, geboren te Asten op 08-01-1898 en zoon Franciscus Hendrikus Gerardus, geboren te Asten op 24-03-1900. Zij verhuizen in 1901 naar Bergeijk; Hendrika Cornelia Bergmans overlijdt daar op 03-05-1902 en Hendrikus Rothoff hertrouwt op 14-10-1902 te Boxmeer met Johanna Claassens, geboren te Boxmeer op 31-05-1871 als dochter van Hermanus Claassens en Catharina Verblakt.
Hun zoon Franciscus Hendrikus Gerardus (Frans) Rothoff, geboren te Asten op 24-03-1900, gaat naar Sint Michielsgestel voor zijn opleiding tot priester. In de Limburger Koerier van 31-12-1934 viert hij zijn koperen priesterfeest als overste van het missiehuis in Cadier en Keer. Franciscus Hendrikus Gerardus (Frans) Rothoff is op 29-11-1976 te Nijmegen overleden. |
Zijn vader Hendrikus Rothoff is op 30-04-1933 te Ginneken overleden.
De Marechaussee van Asten trad ook op om vermiste kinderen op te sporen, zoals het Venloosch nieuwsblad van 29-10-1898 bericht. De theatercollectie van het Allard Pierson museum7 laat zien dat het circus van Rudolph Markini door Nederland reist en in 1898 ook in Asten optreedt. |
Op basis van het artikel linksonder in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 10-07-1903 maken we op dat rond 1901 de heer Wilhelmus de Poorter bij de Marechaussee in Asten was. Wilhelmus de Poorter is geboren te Sint Oedenrode op 20-10-1868 als zoon van Gerardus de Poorter en Hendrika van de Kerkhof. Hij is op 11-02-1897 te Made en Drimmelen getrouwd met Geertruida van Groesen, geboren te Terheijden op 01-10-1874 als dochter van Dingeman van Groesen en Anna Maria van Doorn. Eind 1899 was hij nog Marechaussee in Bergeijk.
Rechtsonder uit de Nieuwe Tilburgsche courant van 28-02-1905 betrapt Wilhelmus de Poorter een scheepsjager. Het betreft Johannes Nicolaas Zwanenberg, geboren op 28-09-1876 te Someren als zoon van Martinus Zwanenberg en Hendrika van Tiel. Hij is op 11-11-1915 te Asten getrouwd met Francisca van Keulen en 29-06-1953 te Helmond overleden:
In het Dagblad van Noord-Brabant van 18-02-1904 wordt brigadier Koopmans en de hiervoor beschreven brigadier De Poorter genoemd bij een vechtpartij tijdens de carnaval in het café van Martinus van Veghel in de Neerkant.
Hoofdverdachte bij deze vechtpartij is Hendrik (Driek) Bellemakers, geboren te Deurne op 05-04-1882 als zoon van Antoon Bellemakers en Anna Maria van der Weerden. Hij woonde op de Schelm in de Neerkant en samen met een broer en een vriend vindt er een messengevecht plaats met drie mannen uit Helden. Johannes Theodorus (Jean) Jeucken, geboren te Helden op 04-08-1884 als zoon van Jacobus Jeucken en Anna Maria Loomans, wordt daarbij zo ernstig gewond dat hij na korte tijd overleed. Rechts een foto van het café van Van Veggel8 waar het drama zich op 15 februari 1904 heeft afgespeeld. Het bleek te gaan om een al langer slepende ruzie tussen de twee groepen. Hendrik (Driek) Bellemakers werd in eerste instantie 2 jaar gevangenisstraf, die in hoger beroep tot één jaar met aftrek van 3 maanden voorarrest werd teruggebracht. |
Het Dagblad van Noord-Brabant van 19-02-1904 meldt dat brigadier Wilhelmus de Poorter wordt overgeplaatst naar Strijbeek, waar een nieuwe Marechaussee brigade wordt opgericht en hij de bevelvoerder wordt. In oktober 1904 wordt zijn terugkeer naar Asten aangekondigd, maar op verzoek van de inwoners van Strijbeek wordt dat enige tijd uitgesteld. In de Limburger koerier van 29-12-1905 wordt het vertrekt van Wilhelmus de Poorter naar Oudenbosch aangekondigd. Wilhelmus de Poorter is op 19-04-1944 te Breda overleden en Geertruida van Groesen is op 19-04-1964 te Breda overleden. |
Volgens de krant de Zuid-Willemsvaart van 06-09-1905 wordt brigadecommandant Koopmans bedreigd door Willem Mansvelders uit Deurne:
Rechts wordt in de krant de Zuid-Willemsvaart van 17-03-1906 het afscheid van Harmen Koopmans genoemd. Harmen Koopmans is op 31-07-1942 te Utrecht overleden en Grietje Wiersma is op 20-01-1956 te Utrecht overleden. En het Rotterdamsch nieuwsblad van 27-03-1906 meldt dat hij wordt opgevolgd door de heer De Vent. |
Bernardus de Vent is geboren op 21-01-1859 te Steggerda als zoon van Antonij de Vent en Aaltje Jannes Oosterkamp. Hij is op 10-05-1898 te Waterlandkerkje getrouwd met Celestina Maria Fijnaut, geboren te Waterlandkerkje op 20-08-1872 als dochter van Fredericus Carolus Fijnaut en Coletta Maria Wattee.
In de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 15-05-1908 wordt Bernardus de Vent bevorderd tot wachtmeester effectief. Hij moet in Asten gewoond hebben aangezien er een kind in Asten is geboren, maar hij staat niet in het bevolkingsregister. |
Bernardus de Vent vertrekt eind 1912 naar Valkenswaard en vervolgens naar Beek en Donk om in 1915 weer terug te keren naar Asten. Hij werkt dan als kantoorbediende en woont in een huis in de toenmalige Tramstraat (zie Prins Bernhardstraat 70). Hij wisselt van plaats met Dirk Nammensma. |
In 1913 wordt de kazerne uitgebreid met een deel dat gelegen is aan de huidige Burgemeester Frenckenstraat. Op de nevenstaande kadasterkaart is deze uitbreiding te zien en omdat dit deel een ingang had aan de genoemde straat, is de bewoningsgeschiedenis aldaar ondergebracht (zie Voormalig huis G526a). Vanaf 1913 woont opperwachtmeester Dirk Nammensma, geboren te Oosterbierum op 05-04-1872 als zoon van Nammen Jans Nammensma en Aaltje Dirks Timmerman, in de Marechausseekazerne. Hij is op 06-08-1903 te Weststellingwerf getrouwd met Reintje Visser, geboren op 09-10-1873 te Wolvega als dochter van Sieger Reitzes Visser en Grietje Fokkes Oppersma en zus van de eerder genoemde Grietje Visser. Het huizingnummer is dan A163: |
Rechts een foto gemaakt rond 1914 van typische Marechaussees. Dirk Nammensma ontvangt een medialle voor 24 jaar trouwe dienst, aldus de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 20-07-1918.
|
Ook in de periode 1920-1930 woont Dirk Nammensma met zijn gezin in de Marechausseekazerne met als huizingnummers A191 en A192, waarbij A191 een ingang had aan de Burgemeester Frenckenstraat (zie Voormalig huis G526a) en diende voor de brigadiers en wachtmeesters der Marechaussee:
Volgens de krant de Zuid-Willemsvaart van 27-02-1925 houdt de Marechaussee van Asten tijdens carnaval de openingstijden van de cafés in de gaten: |
Hieronder een foto met de aanbouw aan de Marechausseekazerne aan de zijde van de Burgemeester Frenckenstraat:
Dirk Nammensma is in 1925 gepensioneerd en verhuist met zijn gezin naar Wolvega en in de krant de Zuid-Willemsvaart van 18-12-1924 wordt uitgebreid stil gestaan bij zijn werk gedurende de afgelopen 15 jaar:
De door hem opgeleide wachtmeester Jacob Admiraal, geboren te Oudenhoven op 15-09-1898 als zoon van Cornelis Admiraal en Jannetje van Gijzen, zwaait hem in de krant de Zuid-Willemsvaart van 05-01-1925 alle lof toe:
Reintje Visser is op 20-01-1947 te Heerenveen overleden en Dirk Nammensma is op 15-10-1956 te Heerenveen overleden.
In de kazerne komt wonen opperwachtmeester Cornelis Jacobus Deurloo, geboren op 12-11-1891 te Poortvliet als zoon van Karel Deurloo en Maria Feijtel. Hij is te Dussen op 05-10-1922 getrouwd met Francina Janna van Noort, geboren te Kattendijke op 16-01-1893 als dochter van Adriaan van Noort en Martina Verschiere. Zij wonen in de Marechausseekazerne met huizingnummer A192, ook bekend staand als Emmastraat 11:
Opperwachtmeester Cornelis Jacobus Deurloo is getuige in de zaak van de broedermoord (zie Voormalig huis C116), zoals beschreven in de krant de Zuid-Willemsvaart van 23-02-1927.
Ook in de periode 1930-1938 wonen zij in de Marechausseekazerne aan de Emmastraat 11:
De krant de Zuid-Willemsvaart van 31-01-1933 meldt dat twee Marechaussees van de brigade Asten, die onder opperwachtmeester Deurloo werkten, bijna zijn aangereden door Joannes Maria Otten, geboren te Woensel op 01-04-1908:
Linksonder meldt de Nieuwe Haarlemsche courant van 17-03-1933 dat Joannes Maria Otten zes maanden gevangenis wordt opgelegd opgelegd en rechtsonder in de krant de Zuid-Willemsvaart 12-04-1933 luidt het vonnis een boete van 40 gulden. Daaronder de mededeling in diezelfde krant van 26-04-1933 dat er in hoger beroep 200 gulden of 50 dagen hechtenis wordt opgelegd.
De straf baatte niet want een half jaar later begaat hij een soortgelijke overtreding in de buurt van Weert en wordt hem twee jaar cel opgelegd. De genoemde Marechaussee is wachtmeester Hendrik Hubert Zeegers, geboren op 14-10-1896 te Sint Odiliënberg als zoon van Johannes Hubertus Zeegers en Sophia Christina Puts. Hij woonde naast de kazerne (zie Voormalig huis G526a) en zijn collega was Johannes Marinus van Lieshout, geboren te Dordrecht op 13-05-1907 als zoon van Adrianus Johannes van Lieshout en Theresia Maria Wouters. Hij kwam in februari 1931 vanuit Bergeijk en vertrok in februari 1933 naar Budel en woonde in de kazerne, zoals te zien is op het onderstaande bevolkingsregister van Asten over de periode 1930-1938:
Keren we terug naar opperwachtmeester Cornelis Jacobus Deurloo, die in 1934 met zijn gezin naar Hooge en Laage Zwaluwe verhuist. Hij wordt overgeplaatst naar Moerdijk, zoals medegedeeld in de krant de Zuid-Willemsvaart van 05-01-1934.
Kort na zijn overplaatsing ontvangt hij een koninklijke onderscheiding, zoals medegedeeld in De Standaard van 07-03-1935: |
Francina Janna van Noort is op 20-01-1957 te Middelburg overleden en Cornelis Jacobus Deurloo is op 26-05-1959 te Middelburg overleden.
De Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 12-02-1934 meldt zijn opvolger en rechtsonder in de Limburger Koerier van 26-02-1934 zijn vertrek vanuit Budel:
In de Marechausseekazerne aan de Emmastraat 11 komt wonen opperwachtmeester Antonie Woutersen, geboren op 20-12-1889 te Stoutenburg als zoon van Johannes Woutersen en Aaltje Blom. Hij is te Utrecht op 16-11-1921 getrouwd met Evelina Philomena van den Bosch, geboren te Sint Gilles Waas (B) op 21-11-1895 als dochter van Jozef Aloijs van den Bosch en Eulalia Verbeke.
Het Dagblad van Noord-Brabant van 14-03-1934 meldt dat Antonie Woutersen is bevorderd tot opperwachtmeester in Asten. In het bevolkingsregister van Asten in de periode 1930-1938 woont hij in het huis aan de Emmastraat 11: |
In de Eindhovensche en Meijerijsche courant van 14-08-1940 een lijst met namen van de Astense Marechaussee, waaronder opperwachtmeester Woutersen, die bij het begin van de Tweede Wereldoorlog naar Groot-Brittannië zijn gevlucht:
In 1940 ging de Marechaussee na ruim 120 jaren in Asten aanwezig te zijn geweest over in de burgerpolitie1:
De kazerne werd nog wel gebruikt als gevangenis, zoals bericht in De Nederlandse jager van 24-10-1942. |
Antonie Woutersen is op 06-07-1976 te Eindhoven overleden en Evelina Philomena van den Bosch is op 29-04-1980 te Eindhoven overleden.
Opperwachtmeesters van de Marechaussee
Op 1 maart 1943 wordt de Marechaussee te Asten opgeheven en hieronder een overzicht van de opperwachtmeesters van de brigade van de Marechaussee te Asten:
Periode | Naam brigadier / wachtmeester | Geboorteplaats | Geboortedatum | Vertrek naar | Overlijdensplaats | Overlijdensdatum |
---|---|---|---|---|---|---|
1818-1827 | Johannes Hendrikus Witzel | 's Hertogenbosch | 22-07-1787 | Voormalig sluiswachtershuis F673 | Asten | 04-05-1839 |
1827-1859 | Onbekend | |||||
1859-1862 | Jan Takens | Leeuwarden | 17-05-1815 | Waalwijk | Waalwijk | 12-08-1870 |
1862-1866 | Albert Hermanus Hafkamp | Epe | 05-09-1813 | Boxtel | Oisterwijk | 10-08-1886 |
1866-1871 | Hermanus Caarls | Hoorn | 06-02-1835 | Tilburg | Nuland | 09-11-1916 |
1871-1878 | Egbert Jan Berends | Deventer | 07-05-1826 | Gestel | Vught | 01-10-1903 |
1878-1881 | Jacobus Pieter Verheij | Dordrecht | 13-10-1843 | Heusden | Amsterdam | >1912 |
1881-1885 | Arie Boom | Nieuw Lekkerland | 01-04-1844 | Ottoland | Ottoland | 20-07-1907 |
1885-1889 | Johannes Bernardus Hontelé | Oostburg | 08-02-1850 | Onbekend | Koudekerke | 27-12-1917 |
1890-1898 | Gerrit Jan Berends | Asten | 07-01-1861 | Terneuzen | Utrecht | 08-06-1943 |
1898-1906 | Harmen Koopmans | Westdongeradeel | 17-04-1865 | Raamsdonkveer | Breda | 18-02-1944 |
1906-1912 | Bernardus de Vent | Steggerda | 21-01-1859 | Valkenswaard | Asten | 05-04-1934 |
1912-1925 | Dirk Nammensma | Oosterbierum | 05-04-1872 | Wolvega | Heerenveen | 15-10-1956 |
1925-1934 | Cornelis Jacobus Deurloo | Poortvliet | 12-11-1891 | Moerdijk | Middelburg | 26-05-1959 |
1934-1940 | Antonie Woutersen | Stoutenburg | 20-12-1889 | Engeland (Gr-B) | Eindhoven | 06-07-1976 |
De Marechausseekazerne is rond 1966 afgebroken en op die plaats is in 1966 de boerenleenbank gebouwd en hieronder links een foto van de Marechausseekazerne en rechts een foto van de bank:
Overzicht bewoners
Kadasternummer G526
# | Periode | Naam eigenaar | Geboorte | Opmerking | Verandering |
---|---|---|---|---|---|
G526 | 1832-1880 | gemeenten in kanton Asten | |||
G526 | 1880-1913 | gemeente Asten | verbouw | ||
G1618 | 1913-1938 | gemeente Asten | uitbreiding |
Emmastraat 11
# | Periode | Naam hoofdbewoner | Geboorte | Tweede persoon | Geboorte | Vertrek |
---|---|---|---|---|---|---|
1832-1859 | Kazerne der Marechaussee | |||||
1859-1862 | Jan Takens | Leeuwarden 17-05-1815 | Jantje Teunissen van Manen | Randwijk 29-03-1815 | naar Waalwijk | |
1862-1866 | Albert Hermanus Hafkamp | Epe 05-09-1813 | naar Boxtel | |||
1866-1869 | Hermanus Caarls | Hoorn 06-02-1835 | Petronella Konings | Sprundel 06-07-1832 | naar Tilburg | |
1871-1878 | Egbert Jan Berends | Deventer 07-05-1826 | Susanna Frederica Boesewinkel | Asten 01-05-1839 | naar Gestel | |
A134 | 1878-1879 | Jacobus Pieter Verheij | Dordrecht 13-10-1843 | Hendrika Voskamp | Almelo 30-01-1842 | |
A136 | 1879-1881 | Jacobus Pieter Verheij | Dordrecht 13-10-1843 | Hendrika Voskamp | Almelo 30-01-1842 | naar Heusden |
A136 | 1881-1885 | Arie Boom | Nieuw Lekkerland 01-04-1844 | Johanna Dorothea Franken | Heusden 01-04-1845 | |
1885-1900 | onbekend | |||||
1900-1910 | Gerrit Jan Berends | Asten 07-01-1861 | Grietje Visser | Wolvega 13-05-1862 | ||
A163 | 1910-1920 | Dirk Nammensma | Oosterbierum 05-04-1872 | Reintje Visser | Wolvega 09-10-1873 | |
A192 | 1920-1925 | Dirk Nammensma | Oosterbierum 05-04-1872 | Reintje Visser | Wolvega 09-10-1873 | naar Heerenveen |
A192 | 1925-1930 | Cornelis Jacobus Deurloo | Poortvliet 12-11-1891 | Francina Janna van Noort | Kattendijke 16-01-1893 | |
11 | 1930-1934 | Cornelis Jacobus Deurloo | Poortvliet 12-11-1891 | Francina Janna van Noort | Kattendijke 16-01-1893 | naar Lage Zwaluwe |
11 | 1934-1938 | Antonie Wouterson | Stoutenburg 20-12-1889 | Eveline Philomena van den Bosch | Sint Gilis 21-11-1895 |
Referenties
- ^abcGeschiedenis koninklijke marechaussee (https://www.marechausseecontact.nl/geschiedenis-koninklijke-marechaussee)
- ^ Marechausseesporen (https://www.marechausseesporen.nl/)
- ^ Zeven generaties Witzel (https://www.witzel.nl/witzel/nieuweopzet/2.htm)
- ^De Regtzaal, 1857 (https://www.delpher.nl/nl/boeken1/gview?query=marechaussee+asten&coll=boeken1&identifier=qYDut16QA9cC&rowid=1)
- ^Louis Mutin Godard (https://econterms.net/aero/Louis_Mutin_Godard)
- ^De Eindhovense politie (https://eindhoven4044.nl/8/politie-eindhoven-oorlogsjaren.html)
- ^Theatercollectie (https://theatercollectiedigitaal.uva.nl/circus/kaarten1883_1944/C04585.pdf)
- ^Foto's van de Neerkant (https://nheneerkant.nl/)
De meest gebruikte referenties staan in de introductie vermeld
Laatst bijgewerkt op 3 augustus 2024, 09:52:17