logo

De Vonder Homepagina


Selecteer een deel waar je informatie over wil weten


Kleine Heitrak

Volgens deurnewiki1 wordt de naam Heitrak al genoemd in 1340 in de Bossche Protocollen:

De Heitrak wordt al vanaf de eerste helft van de 14e eeuw vermeld in belastingregisters en andere oude bewaard gebleven geschriften. De vroegste vermelding is van 1340 waar ondermeer sprake is van 'bono supra Meijel dictis Heytrak', het goed boven Meijel geheten Heytrak. Vroege vermeldingen werden met verschillende spellingswijzen geschreven zoals Heijtrake, Heijtrack, Heijdrick. In de oudste geschriften werd ook al onderscheid gemaakt tussen de Grote Heitrak en de Kleine Heitrak.

Er is in datzelfde artikel ook sprake van een conflict met Asten over beweiding van koeien over de grens met Asten:

In de zomer van 1639 ontstond er een conflict tussen de Heitrakse boeren en Asten. In Asten had men twee Heitrakse koeien geschut en men eiste een gulden schutgeld per dier terwijl die van de Heitrak beweerden dat bij het schutten van vee altijd één gulden voor alle dieren samen betaald was. Maar meer nog dan om het schutgeld ging de onenigheid over de vraag tot hoeverre de boeren van de Heitrak hun vee op Astens grondgebied mochten weiden. De ruzie liep hoog op en kwam zelfs terecht voor het hof van Brussel. Op 9 juli 1640 vond er een grote vergadering plaats waar alle partijen vertegenwoordigd waren en waarin bepaald werd dat er duidelijke grenspunten in het landschap zouden worden aangebracht, hetgeen kort daarop gebeurde.

In de Astense archieven is over dit voorval niets terug te vinden, maar Hendrik Nicolaas Ouwerling schrijft er nog wel over in het Tijdschrift voor Noordbrabantsche taal- en letterkunde2:

In feite vinden we in heel het Astense archief over de periode 1600-1800 slechts twee artikelen met betrekking tot de Heitrak:

Asten Rechterlijk Archief 77 folio 33 verso; 11-05-1649:
Evert Janssen is schuldig aan Lenaert Corstjaens, tegenwoordig wonende op den Hautrack ƒ 150,- à 5% de souverain à ƒ 14-10-0. Marge: Peter Handricx van Geldrop als momboir van het onmondige kind van Corstiaen Lenaerts en Jan Dirck Kuppen getrouwd met Catalijn, dochter Corstiaen Lenaerts stemmen toe in een jaar uitstel van betaling op 01-04-1653.

Asten Rechterlijk Archief 78 folio 191; 17-02-1663:
Jan Fransen Verrijt is schuldig aan Hendrick Lamberts van de Kerckhoff, hoevenaer, op den Heytrack ƒ 200,- à 5%.

Voor de ruzie tussen de boeren op de Heitrak en de gemeente Asten moeten we ons wenden tot een reeks artikelen van Hendrik Ouwerling, gepubliceerd in de krant de Zuid-Willemsvaart van 03-05-1924, 17-05-1924, 31-05-1924 en 14-06-1924:

01

02

03

04

In 1790 doet zich nog een soortgelijk probleem voor met het houden van beesten en schapen van bewoners van de Heitrak op Astens grondgebied:

Asten Rechterlijk Archief 127 folio 12; 21-09-1790:
Op 19-06-1786 is door de in- en opgsetenen van de Moosdijk, gelegen te Liessel, aan het College van Asten een request aangeboden, waarin zij verzoeken om hun vee oudergewoonte, tot seekere door hun Eerwaarden op te leggen schuttekenen te laten weyden, breder vermeld in het request. Een en ander is van de hand gewezen. Op 06-09-1790 hebben Marten Jan Celen en Jan Berkers, wonend op de Moosdijk, weer, bij adres, verzocht om hun vee te mogen weiden. Overeengekomen is nu dat het aan de inwoners van de Moosdijk, te Liessel met name Marten Jan Celen, Jan Berkers, Hendrik Verheyen, Leendert Peter Jansen, Jan Lambert Lensen, Jan Goort Leenders, Jan Teunis Martens en Hendrik van Trigt zal worden toegestaan om met hun vee te mogen weiden op deze gemeente tot sekere opgelegde schuttekenen door schepenen Pieter van Loon en Gerrit Verberne met de peelmeesters, Gerrit Kerkers en Martinus Slaats in presentie van Marten Jan Celen en Jan Berkers opgeworpen en bepaald:
Dat Marten Jan Celen en Jan Berkers zich verbinden om jaarlijks, aanvangen de 1 januari 1791 en dit gedurende 6 jaar, te betalen ƒ 30,- waarvan 2⁄3e deel voor de gemeente en 1⁄3e deel voor de Schutterij, zoals van ouds.
De gemeente behoudt het recht van opzegging.
Indien buiten de schuttekenen beesten bevonden worden dan zullen deze schutbaar zijn en in plaats van enkel, dubbel schutgeld moeten betalen namelijk van ieder beest een gulden en van ieder schaap vier stuivers binnen 24 uur te betalen.
Dat eenieder onder eedt staende sulx sal konnen of mogen doen als was het een persoon alleen en ook met de oogen mogen schutten en so men als dan geen schapen of beesten konde neemen sullen de ondergetekende inwoondere van de Moosdijk voorschreven egter voorschreven schutgelt naar mondelinge aanmaninge binnen drie dagen moeten komen voldoen en betalen of sal het aan die van Asten, ten allen tijden vrij staan om beesten of schapen van ingesetenen van de Moosdijk op Astense grond, schoon binnen de opgeworpen schuttekenen sijnde weg te haalen en sulx tot verhaal van het schutgelt sonder onderscheyt aan wien die beesten mogten toebehoren. En sal het daarenboven aan alle ingesetenen van Asten vrij staan om op voorschreven wijse te schutten mits bij twee geloofwaardige getuygen gedaan wordende.
De voorschrevene ingezetenen van de Moosdijk zullen op de grond van Asten of binnen de opgelegde schuttekenen enige hei mogen maaien, nog minder enige grond afvoeren op poene als in de keuren van Asten vermeld staat. Dit op verbeurtenis van karren, paarden of ossen waarmee de grond wordt vervoerd.
Bij overtreding zal het relaas van de vorster, schutter of andere, onder eede staande persoon voor volkomen geloofwaardig worden aangenomen. Of dat van twee andere goede geloofwaardige ingezetenen.

Op basis van de beschrijving van Deurne toponiemen3 moeten we constateren dat de hierboven genoemde Kleine Heitrak zich op Deurnes grondgebied bevond:

Alhoewel er in het gehele Peelgebied zeer veel toponiemen met hei(de) zijn, is de naam Heitrak uiterst zeldzaam. Buiten de Deurnese Heitrak ten zuidoosten van Liessel, is er nog één ten zuidoosten van Boekel en één ten zuidoosten van Cuyk, alsmede in Rixtel sluizen, genaamd Heiderick. Over de ouderdom daarvan bestaan echter geen vaststaande gegevens. Aangezien de Deurnese Heitrak in 1380 in het hertogelijk cijnsboek in één adem werd genoemd met Vladeracken bij Someren, is een Keltische afkomst bepaald niet uit te sluiten. Dit wordt versterkt door Meterik bij Horst (Meiderich) en Blerick bij Venlo, waarvan de Keltische herkomst algemeen wordt aangenomen, en Testrik bij Merselo en Horick bij Ospel.
De Deurnese Heitrak komt ook voor als Heitraeck(en), als Heitrick of Heidrik en als Heitrock. De vorm Heitrick komt voor het eerst in 1620 voor. Op kaarten uit de 17e eeuw en later is deze vorm bijna de normale aanduiding, terwijl in de geschreven bronnen de vorm (Heitrack overheerst. Er is vanaf 1421 een splitsing in Grote en Kleine Heitrak. Die Kleine Heitrak hoeft niet per se vlak naast de Grote Heitrak gelegen te hebben. Na 1485 horen we nooit meer van de Kleine Heitrak. Die kan afgebroken zijn maar ook een andere naam hebben gekregen. We vinden namelijk de volgende vermelding uit 1713 in een Deurnese acte: "Jan Lambers, wonende op een hoeve vanden Heitrack genaamd de Moosdijckhuis". Het is dus mogelijk zó dat de Kleine Heitrak ooit werd omgedoopt in Moostdijk en dat wordt bevestigd door een eerdere vermelding: "uit eender hoeve genaempt den Moesdijck, gelegen bijden Heytrack". Elke kaart bevestigt dat hoeve de Moostdijk niet bij hoeve de Grote Heitrak lag. Hier móet daarom de Kleine Heitrak bedoeld zijn, die dan dus niet meer met name zo werd genoemd maar nog wel als gebouw of locatie bestond.

De Kleine Heitrak, zoals we die nu op Astens grondgebied kennen, heeft dus geen lange historische geschiedenis en is vanaf 1850 bewoond. De naam heeft het wel verkregen van de Deurnese Heitrak en dat heeft te maken met het feit dat de bewoners sterk op het naburige Liessel en Neerkant waren georiënteerd. Echter in het Algemeen Handelsblad van 24-10-1883 leidde dat ook wel eens tot spanningen tussen Asten en Deurne:

05

In 1886 wordt door bisschop Godschalk besloten om de parochie Neerkant op te richten, aldus het Venloosch weekblad van 17-04-1886:

05a

Bisschop van de Ven besluit in 1906 dat een deel van het gehucht Kleine Heitrak en het zuidelijk daarvan gelegen gehucht Bus onder de in 1886 gestichte parochie Neerkant vallen, zoals gemeld in de krant de Zuid-Willemsvaart van 01-02-1906:

06

De gemeente Asten legt nog een verbindingsweg aan tussen de Kleine Heitrak en de Meijelscheweg, zoals beschreven in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 10-04-1922:

07

Dat de Kleine Heitrak afgelegen ligt en wel eens vergeten werd door de gemeente Asten moge blijken uit onderstaande ingezonden brief over de afvoer van water in de krant de Zuid-Willemsvaart van 12-10-1922:

Uit artikelen in de krant de Zuid-Willemsvaart van 14-03-1925 (onder) en de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 12-09-1925 (rechts) blijkt dat Kleine Heitrak nog geïsoleerd van Asten ligt:

08

09

De oudste boerderijen van de Kleine Heitrak dateren van de periode 1850-1870 en in die eerste tijd van de ontginningen van de Peel werden er 16 boerderijen gebouwd. Rond 1900 werden er nog 5 boerderijen bijgebouwd en in de periode rond 1930 volgden nog 12 boerderijen, zodat het totaal op 33 boerderijen uitkomt, waarvan er nog ruim 25 resteren. Hieronder zijn de topografische kaarten van 1860, 1890, 1920 en 1960 met elkaar vergeleken:

10 11

Op de kaart linksboven uit 1870 is al goed te zien dat er ontginningen plaatsvinden en op de kaart rechtsboven uit 1895 zijn ook de boerderijen ingetekend. Een kleine toename is te zien op de kaart linksonder uit 1920 en de kaart rechtsonder geeft nagenoeg de huidige situatie met 25 boerderijen weer:

12 13

Tot slot nog iets over de Tweede Wereldoorlog waarin de slag bij den Heitrak in het Peelbelang van 02-12-1944 wordt bericht:

14

Samengevat is de naam Kleine Heitrak afgeleid van de Heitrak in Deurne en het gehucht kent een geschiedenis vanaf de ontginningstijd rond 1860. In het gehucht staan ruim 25 boerderijen, waarvan er nog 11 uit de begintijd van rond 1860 dateren. Tegenwoordig liggen de vooroorlogse huizen van het gehucht Kleine Heitrak in de straten Kleine Heitrak, Meerkoetweg, Ericaweg en Sperwerstraat en de oostelijke delen van de Vlosbergweg, de Gruttoweg en de Buizerdweg.


De meest gebruikte referenties staan in de introductie vermeld
Gecontroleerd door Gerard Jeuken

Laatst bijgewerkt op 1 juli 2021, 19:34:02

Heemhuis, Molenstraat 10, 5711 EW, Someren
Open voor bezoekers op dinsdagochtend van 9 tot 12 uur en op donderdagavond van 19 tot 21 uur (0493) 472 423 hkkdevonder@xs4all.nl


Archeologiehuis, Molenstraat 14, 5711 EW Someren
Open na afspraak, bel hiervoor Jacques van Ooijen op 06-36 14 12 02 of mail gewoonjacques@gmail.com


Deze website maakt geen gebruik van cookies

ADM

XSSMMDLGXL

Printen