Leensel en Zand

Uit "Leensel, de moeder van Liessel" van Ton Spamer1, citeren we:

In de periode van de landname, dus ergens tussen 650 en 850, is bij een voorde in de Aa een sele, een gebouwtje neergezet dat uit één vertrek bestond, bedoeld voor de stalling van vee, de opslag van gewassen of iets dergelijks. Vanwege de nabijheid van lindebomen kreeg het de naam Lind-sele, later afgesleten tot Lentsel, Lensel en Leensel. Korte tijd later (volgens Roelandts), dus mogelijk rond 850, ontstond op enige afstand een kleine nederzetting, die dezelfde naam kreeg: Leensel. Door regressieve assimilatie viel de -n- in die naam weg en ontstond de vorm Liessel / Lijssel, zoals ook op een aantal plaatsen in België valt waar te nemen. De sele groeide inmiddels uit tot een hoeve met vrij veel grondbezit, dat zich later uitstrekte van 't Zand tot aan het goed Hazeldonk. Rond 1200 werd op de plaats van de oorspronkelijke sele een blokhuis gebouwd, een versterkt huis of fort, dat de toegang tot Asten moest beschermen. De bouwer daarvan was mogelijk de heer van Asten die zich wilde beschermen tegen aanvallen van troepen uit Gelre die via Meijel en Leensel bij het Astense kasteel konden komen. Dat blokhuis heeft tot na 1500 bestaan en fungeerde in 1326 in de grensbeschrijvingen van de heerlijkheden Deurne en Vlierden. Daar er in 1510 nog reparaties aan werden verricht waarvoor de omringende bewoners werden opgetrommeld die daarvoor werden beloond met twee tonnen bier moet het toch een redelijk groot bouwwerk zijn geweest.

Het Blokhuis Leensel komt voor in de grenspunten van de heerlijkheden Deurne, Liessel en Asten en moet dus een drielandenpunt geweest zijn. We weten dat het het meest zuidoostelijke grenspunt van Vlierden was. Enig uitsluitsel daarover vinden we mogelijk op de Tranchotkaart uit 1803. Die kaart is gemaakt door Franse officieren en zo nauwkeurig als een militaire kaart uit de Napoleontische tijd maar kon zijn. Leensel is daar aangegeven als een groepje huizen ten westen van de weg naar Asten. Dat is opmerkelijk, want tegenwoordig ligt het gehucht juist ten oosten van de weg. Uiteraard is dat gehucht niet in zijn geheel in de 19^e eeuw verplaatst. Maar een blik op de kaarten uit die tijd leert ons dat de onverharde zandpaden geen onveranderlijk patroon hadden. Het pad aangeduid met 1 liep voordien enigszins anders. Het pad aangeduid met 2 is er nu niet meer. De rode streeplijn geeft het huidige tracé aan. Iets noordelijk van het gehucht ligt een afzonderlijk gebouw tegen de Aa aan. In 1476 getuigden inwoners van Asten dat het water om dat blockhuys liep, dus heel groot zal de afstand tussen blokhuis en beek niet geweest zijn (zie Tranchotkaart uit 1803). Het gehucht vraagt nog nadere aandacht, want in 1643 is sprake van "vuijt vier huijsen hoff schop ende landerijen ende groesen aen malckanderen geleghen genaemt de Leensel, groot tsamen in tuellandt ontrent 40 lopensaeten, sonder die groessen die ongemeten ende onbegroot blijft, geleghen tussen de gemeijn Aa ende de gemeijnten van Doorne ende opt goet de Haseldonck, toebehorende Bijnderen". De vier huijsen komen overeen met wat op de kaart uit 1803 te zien is. De schop (schuur) staat er oostelijk van. Maar in 1643 lagen die huizen tussen de gemeijn Aa ende de gemeijnten (woeste gronden) van Doorne ende opt goet de Haseldonck, dit wil zeggen ten noorden van de Aa, terwijl ze nu ten zuiden ervan liggen.

Het heeft er alle schijn van dat gehucht en Blokhuis aanvankelijk ten noorden van de Aa lagen. Dat verklaart waarom we in 1399 lezen: "int Leensel gelegen inde prochien van Dornen" (dus aan de Deurnese kant van de Aa) en in 1480: "Leensel, deels in de parochie van Doerne en Asten". Waterlopen en wegen waren nog niet nagel- en wortelvast, maar de gebouwen bleven waar ze waren. Dat wordt nog eens fraai bevestigd door de luchtfoto van 1970 (zie hierboven). De overeenkomst met de kaart uit 1803 is opmerkelijk. De Aa blijkt gekanaliseerd en aan de uiterste oostrand zijn er twee gebouwen bijgekomen. Maar de bebouwing uit 1803 is er nog en het meest noordelijke gebouw ligt nog in dezelfde kompasrichting tegen de Aa aan.

Bij erfgoedwiki lezen we nog het volgende over de Leensel:

Uit de schaarse informatie in de archieven over dit blokhuis, is af te leiden dat dit blokhuis zeer waarschijnlijk niet op Astense grondgebied stond, maar dat het Astense Leensel wel in het verdedigingswerk was opgenomen. Eigenaar en bewoners hadden rechten in Asten, zoals het mogen hoeden van hun schapen op de Astense gemeynt. Voor 1476 woonde Heyn van Rut op het blokhuis en hij liet toen zijn schapen dagelijks grazen op de Astense gemeynt. Heyn huurde het blokhuis van Jan van Berlaer. Heyn verklaart later nog eens dat hij als bewoner van het blokhuis schot ende genot tot Asten had. Het blockhuys op Leensel was omgracht en de gracht werd gevoed met water uit de Astense Aa. Toen Jan die Roever voor Jan van Berlaer eigenaar was, schakelde hij regelmatig omwonenden in om de gracht te vegen. Gherit Jacops Loey van Bergelen weet het Astense dorpsbestuur in 1476 te vertellen, dat hij het watertje dat door de gracht loopt moest stoppen de gracht schoon te kunnen maken. Het verhaal van Dirc Willems sProenyxzoen, Jan Jan Gherits Claeszoen en Art Vrijnds is hetzelfde. Zij noemen het watertje de A. Door dat afdammen van de Aa ontstond er wateroverlast op de aangrenzende percelen.

In deze bewoningsgeschiedenis zien we die ambivalentie ook terug, men kerkte in Liessel en op een gegeven moment gingen kinderen er naar school. We zien ook geboorte- en overlijdensaktes opgesteld in Asten, maar op bidprentjes wordt steevast Liessel genoemd. Leensel was dus altijd een gehucht dat dan weer bij Deurne en dan weer bij Asten werd ingedeeld. De aanleg van de A67, destijds door de vader van mijn zwager vanwege het voorbij razende verkeer aangeduid als de 1,2,3-weg, heeft ervoor gezorgd dat zowel Leensel als 't Zand sinds 1997 weer tot Deurne behoren.

Overzicht van de huizenquohiernummers, kadasternummers en huizingnummers per gehucht:

Zand 23

In het kadaster over de periode 1811-1832 zijn de weduwe en kinderen Dirk Joost van Heugten (zie Voormalig huis C33) eigenaar van een huis met kadasternummer C37:

Het huis wordt waarschijnlijk bewoond door enkele kinderen van Dirk Joost van Heugten.

Op een gegeven moment neemt Hendrikus van Heugten, geboren te Asten op 07-04-1807 als zoon van Dirk Jooste van Heugten en Helena Nicolaas Voermans (zie Voormalig huis C33), het huis over. Hij is te Asten op 19-04-1844 getrouwd met Wilhelmina Sleegers, geboren te Asten op 20-04-1814 als dochter van Francis Sleegers en Johanna Houts. Het gezin van Hendrikus van Heugten en Wilhelmina Sleegers:

Over de periode 1859-1879 woont Hendrikus van Heugten met zijn gezin en met zijn zussen Elisabetha als weduwe van Antonie van Kuijlenburg en de ongetrouwde Josijna in het huis met huizingnummer C73, vanaf 1869 nummer C78:

In 1879 wordt het huis overgenomen door dochter Helena Maria van Heugten, geboren te Asten op 16-11-1849, Hendrikus van Heugten en Wilhelmina Sleegers en broer Antonius blijven inwonen. Zij is op 14-02-1879 te Asten getrouwd met Petrus van Bussel, geboren te Asten op 02-05-1846 als zoon van Francis van Bussel en Johanna Smits (zie Jan van Havenstraat 13 en 15):

In het bevolkingsregister van Asten in de periode 1879-1890 wonen zij met hun gezin in het huis met huizingnummer C75:

Petrus van Bussel is op 11-10-1880 te Asten overleden en vader Hendrikus van Bussel blijft tot zijn overlijden hoofd. Helena Maria van Heugten is op 26-01-1883 te Asten hertrouwd met Johannes Aarts, geboren te Deurne op 02-04-1856 als zoon van Theodorus Aarts en Hendrica Peeters:

Wilhelmina Sleegers is op 03-01-1886 te Asten overleden en Hendrikus van Heugten is te Asten op 24-02-1892 overleden en zijn zussen Elizabetha en Justina waren toen ook al overleden. LInksonder het bidprentje bij het overlijden van Wilhelmina Sleegers en rechtsonder de overlijdensakte van Hendrikus van Heugten.

In de bevolkingsregister over de periodes 1890-1900, 1900-1910, 1910-1920 en 1920-1930 wonen Johannes Aarts en Helena Maria van Heugten met hun gezin en broer Antonius van Heugten in het huis met achtereenvolgens huizingnummer C73, C73, C66 en C53, dat laatste ook wel bekend als 't Zand 6:

Helena Maria van Heugten is te Asten op 26-04-1929 overleden en Johannes Aarts is op 18-10-1929 te Asten overleden. Hieronder het bidprentje bij hun overlijden:

Hun dochter Wilhelmina (Mina) Aarts, geboren te Asten op 13-07-1893 is later in het huis komen wonen. Zij is op 12-05-1922 te Asten getrouwd met Leonardus (Naris) Aarts, geboren te Deurne op 01-07-1892 als zoon van Hendricus Aarts en Johanna Maria van Heugten. In het bevolkingsregister van Asten over de periode 1930-1938 wonen zij in het huis op 't Zand 6:

In de krant de Zuid-Willemsvaart van 12-05-1934 de geboorte van zoon Theodorus.

Op basis van een tekening van de architecten Gebroeders de Vries van 09-05-1950 is door de stichting wederopbouwboerderijen1 een herstelplan ingediend voor de in de Tweede Wereldoorlog geleden schade aan de boerderij van Leonardus Aarts.

Bij deurnewiki lezen we het volgende over het gezin:

Naris vertrok op 29 juni 1955 met het schip de "Maasdam" naar Canada (zie de foto rechts). Drie van zijn kinderen, zoon Harrie en dochters Jo en Riek gingen niet mee. Zoon Johan was al eerder naar Canada vertrokken en dochter Riek zou net op de dag van hun vertrek haar tweede gelofte afleggen.

Op de foto onder Naris en Mina Arts met hun familie bij aankomst in Canada.

Boven van links naar rechts: dochter Lena, nicht Lena (dochter van Helmus Aarts en getrouwd met Jan Strijbosch), schoondochter Dina Blok getrouwd met Johan Aarts), moeder Mina en vader Naris, zoon Johan en Jan Strijbosch.
Midden van links naar rechts: onbekende, zoon Antoon, Toontje Strijbosch, dochter Martha, onbekende, Drieka Strijbosch en zoon Theo Aarts.
Vooraan: Wim Strijbosch

De genoemde leden van de familie Strijbosch zijn al in 1950 naar Canada geëmigreerd (zie Voormalig huis C33).

Leonardus (Naris) Aarts is op 01-11-1980 te Wainfleet in Canada overleden en Wilhelmina (Mina) Aarts is op 09-01-1992 te Polborn in Canada overleden. Hieronder het bidprentje bij het overlijden van Wilhelmina Aarts:

In 1997 is dit deel van 't Zand door een grenswijziging ingedeeld bij de gemeente Deurne. Op de locatie van het huis van Leonardus en Wilhelmina Aarts is in 1951 een nieuw huis gebouwd met als huidig adres Zand 23 Liessel. Hieronder met streetview een afbeelding van dit huis:

Overzicht bewoners

Kadasternummer C37

't Zand 6