Achterbos

We citeren voor de historie van de Achterbos uit het werk van Jan Timmer1:

Achterbos in Asten, van Binderse hoeve tot gehucht
Historische boerderijen vinden we in onze provincie zowel in de vorm van losstaande hoeven verspreid in het landschap als in dichte clusters bij elkaar in gehuchten, maar ook in allerlei groeperingen daartussen. De clusters van dicht bij elkaar gelegen boerderijen vallen het meest op. Een bijzonder voorbeeld daarvan is het gehucht Boomen in Lierop, een beschermd dorpsgezicht dat bij veel boerderij liefhebbers bekend zal zijn. Dat kluitje boerderijen is ontstaan uit één enkele hoeve die in vroegere eeuwen eigendom was van de abdij Postel. Een ander voorbeeld is een groepje boerderijen aan de Achterbos in Asten. Die boerderijen komen voort uit de hoeve Achterbos, die eigendom was van de abdij van Binderen in Helmond. Zolang een bepaalde hoeve behoorde tot de eigendommen van een klooster, abdij of andere kerkelijke instelling, bleef de hoeve in het algemeen in zijn geheel als eenheid bestaan. Grotere hoeven die in particulier bezit waren vielen vaak uiteen in meerdere delen als gevolg van bijvoorbeeld erfdelingen tussen erfgenamen. Achterbos is een oude hoeve waar beide ontwikkelingen voorkwamen. We willen hier beschrijven hoe uit die enkele oude hoeve van de abdij van Binderen een dicht op elkaar gelegen kluitje van boerderijen kon ontstaan.

Van geestelijke goederen naar particulier bezit
Hoe en wanneer de abdij van Binderen eigenaar geworden is van de hoeve Achterbos is niet bekend, maar dat moet al in de middeleeuwen het geval geweest zijn. Na de vrede van Munster in 1648, toen de 80-jarige oorlog werd beëindigd, veranderde er iets belangrijks. Al het kerkelijk bezit in de Meierij dat toebehoorde aan kloosters en kerken binnen de Republiek, werd door de Raad van State geconfisqueerd. Hoeve Achterbos kwam net als vele andere hoeven in het bezit van de Raad van State en werd vanuit Den Haag als zogenaamde statenhoeve beheerd door regionale rentmeesters. De Raad van State heeft niet al de hoeven steeds in eigendom gehouden. In de loop van de tijd werden de meeste statenhoeven verkocht. De wens van de rentmeester zal daarbij een belangrijke rol hebben gespeeld. Dat was ook bij de hoeve Achterbos het geval. De toenmalige rentmeester van de statenhoeven, Johannes Pieterson wonende in Helmond, was een kapitaalkrachtig man. Wellicht had hij als rentmeester veel geld verdiend, dat hij vervolgens wilde investeren in onroerend goed. In opdracht van de Raad van State verkocht hij de hoeve Achterbos op 24 november 1664 aan zichzelf. Daarmee kwam de hoeve Achterbos in particuliere handen. Diens erfgenamen waren ook niet de minsten. Het zijn Meester Antony van Persijn, lid van de Raad van Brabant te 's Gravenhage, Adriaen Pietersons te Siericksee Zelandt, Jacob Pietersons, Antony Pietersons, Cornelis Cornelis de Vager gehuwd geweest met Adriana Pietersons, samen erven van wijlen Johannes Pietersons in leven rentmeester der Geestelijke Goederen en president, te Helmond. Op 31 augustus 1670 verkopen zij aan Jan Janssen Schenaarts, koopman te Eindhoven en Jan Hendrik Joosten van der Vorst, alias van de Achterbos, hoevenaar te Asten, ieder voor de helft de hoeve Achterbos, bestaande uit huis, schuur, schop, land, groes enzovoort. Jan Hendrik van der Vorst is de pachter van het hele goed. Hij ging een lening aan bij Jan Schenaarts, wellicht op het moment dat ze samen het gehele goed Achterbos kochten. Om een of andere ons onbekende reden gaat het financieel niet goed met Jan Hendrik van der Vorst, die als eigenaar van meerdere boerderijen in Asten toch zeker ook kapitaalkrachtig was. Zijn goederen worden publiek verkocht, waaronder de helft van de hoeve Achterbos. Die helft wordt in 1740 gekocht door Juffrouw Johanna Margareta Lovens, weduwe van Meester Theodorus Franciscus Schenaarts, wonende te Aarle Rixtel. Het wordt dan genoemd: "de Agterbosch, een huis, schop, stallingen, hof en aangelag met de wei, land en hei aan elkaar 100 lopense". Johanna Lovens had al via haar man, de zoon van Jan Schenaarts, de andere helft van het goed in bezit. Nu was zij dus eigenaar van het gehele goed Achterbos. Dan is de hoeve dus weer als geheel in één hand.

De opsplitsing
Op 15-12-1760 gaat Rogus Franciscus Schenaarts, de zoon van Johanna Lovens en Theodorus Schenaarts, over tot de verkoop van de goederen Achterbos. Het is op dat moment nog steeds een grote hoeve en bestaat dan uit meerdere gebouwen. De hoeve wordt in drie delen verkocht op 15 december 1760. Francis Deenen wordt eigenaar van "een grote schone hoeve genaamd den Agterbosch". Laurens Jelisse krijgt een "huis, schuur, stal met de daarbij behorende grond, naar behoren te delen of te gebruiken en tussen de andere huizen in gelegen". Bewoner is dan de weduwe Andries Verheyen. Het derde deel komt aan Pieter Wilbert Coolen met als omschrijving: "huis, stal, schuur en de grond daarbij horende, tussen de andere huizen gelegen en te gebruiken of te verdelen naar behoren met de halve schop en de grond van dien en waarvan de andere helft toekomt aan Francis Deenen". Bewoner is dan Pieter Haasen. Opvallend is dat bij elk van de drie delen op het moment van verkoop een huis behoorde en dat de kopers zelf de onderlinge verdeling van de erven nog moesten regelen, omdat huizen en schuren tussen de andere huizen zijn gelegen. In 1740 was nog sprake van één woonhuis. Kennelijk heeft de familie Schenaarts in de periode 1740-1760 de hoeve uitgebreid met een aantal huizen, bijvoorbeeld door bestaande schuren te verbouwen. Een investering die het mogelijk maakte om de hoeve in delen te kunnen verpachten, wat ongetwijfeld meer opleverde.

Vijf boerderijen in 1832
De ontwikkeling van de drie delen van de hoeve Achterbos zijn na de splitsing van 1760 nog verder te volgen. Het deel van Francis Deenen blijft ongewijzigd in het bezit van de familie (nummer 424 op de kadasterkaart).
Het deel van Pieter Wilbert Coolen wordt in 1797 weer verder gesplitst in twee boerderijen. Willem Roymans, weduwnaar van Anneke Peeter Coolen, erft het oude huis en Wilbert Peter Coolen krijgt het nieuwe huis. De schop delen ze samen. In 1832 is de oude boerderij eigendom van Francis Peter Vrijnsen, weduwnaar van Elisabeth Willem Rooijmans (nummer 432 op de kadasterkaart) en de nieuwe boerderij is van de kinderen van Wilbert Peter Coolen (nummer 431 op de kadasterkaart). Het deel dat Laurens Jelisse in 1760 kocht wordt in 1800 eveneens gesplitst en wordt er een nieuw huis toegevoegd. Bij de erfdeling krijgt Pieter Dirk Martens gehuwd met Ida Laurens Jelisse, "het oude huis aan den Agterbosch waarin hij woont" (nummer 439 op de kadasterkaart). Jan van Dijk, man van Catharina Laurens Jelisse, krijgt het nieuwe huis (nummer 436 op de kadasterkaart).

Huidige situatie
Na 1832 veranderde er nog het een en ander op Achterbos. Boerderij nummer 436 is inmiddels verdwenen; het is nu weiland. Opvallend is verder dat precies op de plaats van de boerderijen nu nog steeds boerderijen staan. Je zou de conclusie kunnen trekken dat de huidige gebouwen dus tot die tijd teruggaan. Deels is dat zeker mogelijk, maar er zullen beslist verbouwingen hebben plaatsgevonden. Het is bijvoorbeeld bekend dat in 1874 op Achterbos vier boerderijen door brand werden getroffen. Boerderij nummer 432 op de kadasterkaart (thans Achterbos 10) is in dat jaar voor een belangrijk deel vernieuwd, wat we weten omdat in de korte gevel met muurankers het jaartal 1874 is aangegeven. Ook de andere boerderijen zullen door die brand beschadigd zijn. Mogelijk is in datzelfde jaar nog een nieuwe boerderij bijgebouwd en wel ten noorden van boerderij nummer 432 op de kadasterkaart. Zeker sinds 1895 staan er namelijk 5 oude boerderijen langs de weg.

Statenhoeven in de Meierij
De historie van de hoeve Achterbos is een mooi voorbeeld hoe het gegaan kan zijn met een oude kloosterhoeve. Het mooie van Achterbos is dat nu nog op de oorspronkelijke plaatsen een groep van 5 historische boerderijen resteert. Het is heel goed mogelijk dat sommige delen van de bestaande gebouwen nog onderdelen zijn van de oorspronkelijke boerderijen. Dat geldt bijvoorbeeld voor belangrijke delen van de oude ankerbalkconstructies. Bekend is dat die constructies eeuwenlang mee kunnen gaan en zelfs brand kunnen overleven. In 1662 is een overzicht gemaakt van alle toen bestaande statenhoeven in de Meierij. Stichting De Brabantse Boerderij is samen met auteur Karel Leenders een publicatie hierover aan het voorbereiden. Naast de beschrijving van 1662 wordt geprobeerd om tevens vast te stellen wat er heden ten dage nog resteert van al die statenhoeven. Achterbos in Asten is hiervan een prachtig voorbeeld.

Met googlemaps zijn in 2014 de boerderijen nog goed te onderscheiden en de locatie is niet wezenlijk veranderd ten opzichte van de kadasterkaart uit 1832.

Wie er precies woonden op de Achterbos is op te maken uit een lijst van misoogsten rond 1738:

Asten Rechterlijk Archief 118 folio 170, 29-12-1739:
Specifique lijste ofte memorie geformeert door schepenen en secretaris van Asten volgens het opgeven van de ingesetenen van Asten van soodanige als de ingesetenen van Asten geleeden hebben vant verhagelen van koorn op de 13^e july en afwayen van de boekweyt op den 15^e augustus 1737 wanneer het koorn en boekweyt rijp was. Alsmede van de menigvuldige swaare regen die gevallen is in de voorschreve jaare 1737, 1738 en 1739 waardoor de weylanden geheel onder water gestaan hebben en het gras en hoy daardoor veel bedorven en verdronken is geworden door hetwelke veel runtvee en schapen bedorven en gestorven sijn, alsoo deselve op leege en natte weyen haar voedsel hebben moeten haalen, welk verdronken gras en hoy dat bedorven was in de wintertijden hebben moeten eeten. Mitsgaaders vant bevriezen van de boekweyt in desen jaaren 1739, tusschen de 15^e en 16^e juny allent welke schaade de navolgende ingeseetenen hebben opgegeven en getaxeert onder presentie vant selve ten allen tijde (des gerequireert werdende) met solemneele eede sullen bevestigen soo en gelijk bij of agter ider sijn naam is uytgetrocken en hierna is volgende op de Achterbos:

Aldus dese lijste gemaakt en geformeert in voege als vooren volgens het opgeven der ingesetenen onder presentie van eede dat deselve de ongelucken en schaaden gehadt hebben, soo en gelijk agter ider sijnen naam staat aangeteekent en tot een som is getaxeert na ider sijn beste kennis. Wijders verklaaren wij ondergeteekende schepenen van Asten, op den eed ten aanvank van onser bediening gedaan dat de ingesetenen alhier wegens het verhagelen van koorn, afwayen en bevriesen van de boekweyt, sterven van een menigte beesten en schapen, verdrinken van hoy, gras, koorn en andere vrugten als int hooft deeser lijst, seer veelen groote schaade geleeden hebben en vooral in dese jaare, alsoo den ingesetenen alhier den grooten reegen die er is gevallen als anders op sijn best maar eene halve oogst gehadt hebben waardoor deselve buyten staat geraakt sijn om haar verschulde 's lants- en dorpslasten te konnen opbrengen en betaalen waardoor de ingesetenen dagelijks veele schaade en executiecosten moeten ondergaan. In teeken der waarheyt hebben wij deese ten pothocolle onderteekent binnen Asten, desen 28 december 1739.

Volgens deze opgave betreft het twee hoeven op de Achterbosch en ontbreekt de boerderij van Bartel Faessen. Dat kan te maken hebben met het feit dat Bartel Faessen rond die tijd, zijn derde vrouw was overleden, de boerderij verliet en teruggaf aan zijn zwagers en mogelijk is de boerderij enige tijd niet bewoond geweest. Rond 1745 komt deze boerderij in handen van de familie Canters en die hebben tot 1860 daar gewoond en daarna is de boederij in verschillende handen gekomen. Arnoldus van Heugten heeft tot zijn overlijden in 1772 de boerderij bestierd en daarna wordt deze opgekocht door buurman Canters. Ook deze boerderij is tot 1860 in bezit geweest van de familie Canters en wordt daarna door verschillende boeren gebruikt.

De boerderij van Peter Jansen van den Achterbosch is in 1760 opgesplitst in drie boerderijen, zoals eerder gememoreerd. De boerderij gekocht door Francis Deenen is tot 1855 in handen van de familie geweest. Pieter Coolen heeft zijn boerderij in 1790 verkocht aan de familie Rooijmans van wie de nazaten tot 1845 er hebben gewoond. Laurens Jelisse en diens nazaten hebben tot 1800 in de boerderij gewoond en die is daarna in handen overgegaan van de familie Martens. Tot ver in de 20^e eeuw heeft de familie Martens er gewoond.

Boven een oude foto van de Achterbos en onder een streetview van dezelfde boerderijen in 2010:

Voormalig huis C436

Dit rond 1795 gebouwde nieuwe huis is een erfenis van Catharina Laurens Jelisse van haar ouders. Catharina Laurens Jelisse is geboren te Asten op 26-11-1753 als dochter van Laurens Jelisse en Jenneke Janse Claus (zie Achterbos 6). Zij is op 15-02-1784 te Asten getrouwd met Johannes Janse van Dijck, geboren te Asten op 09-01-1738 als zoon van Johannes van Dyck en Johanna Janse van Bussel (zie Dijkstraat 64):

Het gezin van Catharina Laurens Jelisse en Johannes Janse van Dijck:

Joannes Joannes van Dijck is op 21-05-1810 te Asten overleden en Catharina Laurens Jelisse is te Asten op 03-05-1831 overleden en hieronder haar overlijdensakte::

Volgens de bewoningsgeschiedenis woont Jan van Dijk in het nieuwe huis:

In de verpondingen van 1810 en in het kadaster over de periode 1811-1832 wordt Catharina Laurens Jelisse als eigenaar genoemd:

Verpondingen 1810 XIVd-67 Voordeldonk folio 90 verso:
Catharina Laurens Jelisse weduwe Jan J. P. van Dijk bij versterf 21-05-1810 en de kinderen Jennemaria, Laurens en Jan. Jan Janse Peter van Dijk bij deling 07-05-1800.
Huijs nieuw.

Kadaster 1811-1832; C436: huis en erf, groot 11 roede 50 el, Achterbosch, klassen 7.
Eigenaar: Weduwe van Jan van Dijk.

Hieronder de kadasterkaart van Asten van de Achterbosch met in de cirkel het huis met daaronder de bijbehorende kadastergegevens:

De kinderen hebben het huis geërfd en dochter Johanna Maria van Dijk, geboren te Asten op 07-11-1792, had samen met haar man Peter van Maris (zie Voordeldonk 69) een zoon Joannes, geboren te Asten op 10-04-1831 en overleden op 01-06-1831 te Asten. Nadat ook Peter van Maris op 22-08-1849 te Asten kwam te overlijden, bleef zij kinderloos en woonde in het huis. Ook haar ongehuwde broer Johannes, geboren te Asten op 06-05-1799, woonde in hetzelfde huis.

De oudste zoon Laurentius van Dijk, geboren te Asten op 22-01-1796, is op 20-02-1829 te Asten getrouwd met Joanna Maria van Dijck, geboren te Asten op 07-01-1807 als dochter van Johannes Petri van Dijck en Johanna Maria Judoci Koppens (zie Stegen 76):

Joanna Maria van Dijck is op 26-03-1836 te Asten overleden en Laurentius van Dijk is hertrouwd te Asten op 16-02-1838 met Francisca Kolen, geboren te Asten op 04-05-1800 als dochter van Joost Peter Kolen en Joanna Berkers (zie Voormalig huis G214).

De gezinnen van Laurentius van Dijk met Joanna Maria van Dijck en met Fransisca Kolen:

* kinderen uit het tweede huwelijk

Laurentius van Dijk woonde in de Stegen (zie Stegen 76). Laurentius van Dijk is op 30-12-1859 te Asten overleden en Francisca Kolen is te Asten op 16-09-1864 overleden.

Johanna Maria van Dijk, haar broer Jan van Dijk en hun bovengenoemde neef Jacobus van Dijk wonen volgens het bevolkingsregister van Asten over de periode 1859-1879 in het huis met huizingnummer 45b:

Johanna Maria van Dijk is op 07-10-1863 te Asten overleden en haar broer Johannes van Dijk is op 13-12-1875 te Asten overleden. Rond 1866 komt het huis in handen van Jacobus van Dijk, geboren te Asten op 08-12-1834 en op 09-02-1871 te Asten getrouwd met Elisabeth van Asten, geboren te Bakel op 22-11-1840 als dochter van Laurens van Asten en Johanna van Heugten (zie ook Burgemeester Wijnenstraat 9):

In de bevolkingsregisters van Asten over de perioden 1879-1890 en 1890-1900 wonen zij in het huis met dan het huizingnummer C45 en later C42.

Hun dochter Maria van Dijk, geboren te Asten op 03-10-1878, is van maart 1898 tot juli 1899 in Asten dienstbode bij Johannes Eijsbouts en daarna van 1900 tot 1904 bij Johannes Segerius Stevens. Zij vertrekt naar Deurne en is vanaf februari 1904 dienstmeid bij Lambertus Jacobus Verhoeven in Deurne en later bij Lambertus Johannes Gielissen tot haar vertrek in maart 1906 naar Erp. Daar sluit zij zich aan bij de Boerdonkse zusters en wordt daar als zuster Maria Antonia geprofest. Zij doet daarna dienst in Zijtaart en Aarle-Rixtel.  Van 1921 tot 1930 is zij overste van het klooster van de Missiezusters in Asten (zie Wilhelminastraat 27). Ze keert in augustus 1930 terug naar Boerdonk om daar als overste te gaan werken en komt weer in augustus 1936 terug in Asten. Maria van Dijk is op 22-10-1946 in het ziekenhuis van Helmond overleden en rechts haar overlijdensakte.

Rechts in de krant van 25-04-1903 stopt Jacobus van Dijk met boeren en verkoopt het huis. Volgens de kadastrale legger is de koper Franciscus van der Laak en gaat het enkele jaren later bij successie over naar zijn kinderen (zie Voormalig huis C763). Zij verhuren het huis aan derden en in eerste instantie blijft Jacobus van Dijk met zijn gezin bewoner.

In het bevolkingsregister van Asten over de periode 1900-1910 zien we dat het gezin van Jacobus van Dijk rond 1905 naar het dorp verhuist (zie Burgemeester Wijnenstraat ) en het huis met huizingnummer C41 in bezit komt van Johannes Martens:

Het huis is in 1907 verkocht aan Peter Martens, de vader van bewoner Johannes Martens, geboren te Asten op 25-04-1880 als zoon van Peter Martens en Francina van Bree (zie Achterbos 6). Hij is getrouwd te Asten op 25-01-1907 met Wilhelmina van Geffen, geboren te Asten op 22-09-1872 als dochter van Johannes van Geffen en Johanna van den Einden (zie Voormalig huis C613).

In het bevolkingsregister van Asten over de periode 1910-1920 wonen zij in het huis met het huizingnummer C36:

Het gezin van Johannes Martens en Wilhelmina van Geffen verhuist rond 1918 naar het ouderlijk huis (zie Achterbos 6). Zijn broer Julianus Martens, geboren te Asten op 11-01-1885, wordt eigenaar en komt in het huis wonen. Het huis krijgt bij vereniging kadasternummer C2449, zoals aangegeven op nevenstaande kadasterkaart. Julianus Martens is op 10-02-1911 getrouwd te Asten met Elisabeth Driessen, geboren te Asten op 06-02-1882 als dochter van Nicolaas Driessen en Johanna Rijnders (zie Voormalig huis B700).

In het bevolkingsregister van Asten over de periode 1920-1930 betreft het huizingnummer C23 en ook bekend staand als Achterbosch 4:

Ook over de periode 1930-1938 wonen Julianus Martens en Elisabeth Driessen met hun gezin in het huis op Achterbosch 4:

Elisabeth Driessen is op 15-05-1943 te Asten overleden en hieronder haar overlijdensakte: 

Julianus Martens hertrouwt rond 1950 met Johanna Maria Gielen, geboren te Liessel op 28-05-1892 als dochter van Jacobus Gielen en Antonia Hoebergen en weduwe van Jacobus Bekx en Henricus van Hoof (zie Voormalig huis F1625). Hieronder links een foto van Julianus Martens en rechts een foto van rond 1935 van zijn gezin bij de hoeve op de Achterbos.

Onder het maaien van koren door Julianus Martens rond 1950.

Julianus Martens verhuisde naar de Himmel in Asten (zie Hemel 8 en 10) maar daar had hij volgens Peer Welten geen tuin om nog een beetje groente te verbouwen. Hij huurde een stukje grond in de buurt, waar hij ook regelmatig te vinden was.

Julianus Martens overlijdt op 16-04-1966 te Helmond en Johanna Maria Gielen is op 03-12-1991 te Asten overleden. Hieronder het bidprentje bij zijn overlijden.

In 1952 is de boerderij verkocht aan René Jacobus Compiet, geboren te Hengstdijk op 27-07-1907 als zoon van Pieter Francies Compiet en Maria de Bakker. Hij is op 24-06-1937 te Vogelwaarde getrouwd met Eliza Apolonia van Damme, geboren te Ossenisse op 09-01-1913 als dochter van Alphonsus van Damme en Louisa Philomina Franssens.

Het Vrije Volk van 21-05-1962 bericht over de brand in de boerderij van Jacobus Compiet.

René Jacobus Compiet is op 09-12-1973 te Asten overleden en Eliza Apolonia van Damme is te Asten op 13-09-1994 overleden en hieronder de bidprentjes bij hun overlijden.

Ongeveer op de plaats van de boerderij ligt nu een schuur.

Overzicht bewoners

Voordeldonck huis 1g

Kadasternummer C436

Achterbosch 4