Wolfsberg

De Wolfsberg is een oud gehucht ten zuiden van de dorpskern van Asten dat in de loop der tijd aan de dorpskern is vastgegroeid. Het wordt al in de 15^e eeuw genoemd in archiefstukken, waarvan hieronder twee voorbeelden:

Asten Rechterlijk Archief folio 17 verso; 14-10-1464:
Lenart Jan Stoetboems heeft opgedragen aan Jan Wijnricszoon van der Kyevytsvlaessen twee lopens rog jaarlijckse erfpacht op Onze Lieve Vrouwedag te gelden. Deze pacht had Lenart voortijds gekocht van Jan Geldenszoon van Uden en welke men jaarlijcks geldt uit zijn huis, hofstad en hove in de Wolsberch, ene zijde Jan Pauwelszoon, die men heet Scaffelt, andere zijde de straat.

Asten Rechterlijk Archief folio 118 verso; 29-08-1471:
Jan Gheldenszoon van Uden heeft verkocht aan Meys Peterszoon van Weert 3 lopen rog erfpacht uit zijn huis, hofstad ende huef daarbij en aangelegen in de Wolsberch, ene zijde Willem van Pulle, andere zijde de straat. Vrij behalve de cijns en 2 lopen rog erfpacht.

Ook de Bergweg, de huidige verbindingsweg van de Wolfsberg met Voordeldonk is onderdeel van de Wolfsberg en ligt ook in beide buurtschappen. Voor 1900 had deze weg de naam Langhstraet (ook wel Langestraet of Langstraet genoemd) en komt als zodanig ook voor in oude archieven:

Asten Rechterlijk Archief 55 folio 4; 03-02-1473:
Henric Art Hannenzoon heeft opgedragen (6 jaar lang) aan Jan Henric Moelendickzoon was een stuk land aan gheen Langestraet, ene zijde Pouwel Verbeersdonck, andere zijde Heyn Kersmeker. Te weten om 4 peters die Jan voerschreven aan Henrick geleend had en om 8 lopens rog die Jan jaarlijks op Onze Lieve Vrouwedag betalen zal aan Henrick en om een voeder torfs tsiaers eens te leveren ende met vorwarden toe ghedaen soe wanneer dat Henric voerschreven coempt ten eynde van den ses jaren ende reyckt Jannen voerschreven weder en ut sijn vyer peters dan sal Henric wederom sijn hant slaen aen ende erfve ende nyet eer ende dat gheloeven dese voerschrevene malckander te hauden ende te volleysten ende te voldoen.

In de 17^e eeuw woonden er families die later de naam Voermans, van de Loverbosch en van Weert aannamen. Daarnaast waren er twee hoeven in eigendom van de Heren van Asten, die door lokale boeren werden beheerd. De oudste hoeve met de naam 'Hulterman' of later hoeve 'de Wolfsberg' wordt al in vroege 17e-eeuwse documenten genoemd en de familie Slaats en diens nazaten boerden er van 1733 tot 1874. De andere hoeve met de naam 'de Polder' liggende op de grens met Heusden, wordt eind 17^e eeuw in gebruik genomen en van 1716 tot 1902 heeft de familie Kerkers er gewoond.

Over de naam Wolfsberg, die op veel plaatsen in Nederland voorkomt, doen twee verklaringen de ronde. De ene verklaring heeft te maken met het dier wolf en is het een toponiem van een heuvel waar wolven voorkwamen. De andere verklaring heeft betrekking op het feit dat op die plaats een galg gestaan heeft en dat de wolf een onderdeel is van die galg. De verhalen worden het best toegelicht in twee krantenartikelen in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 18-11-1933 en van 04-02-1933:

In oudere akten uit de 15^e tot de 17^e eeuw zien we dat ook de naam Wolsberch of Wolsberg wordt gebruikt, zoals ook is te lezen uit onderstaande acte1:

Bossche Protocollen, 1536, folio 157: Eerwaerde Heere ende Meester Everardt van Ravensteijn presbytere, Licentiaet in den rechten, Officiael des bisdoms, ende Canonick Graduaet der Cathedrale kercke deser stadt sHertogenbossche, eenen jaerlicke erffelicken chijns van sess gulden, carolus gulden gemeijnlick genoempt, twintich penningen en stuvers gemeijnlick genoempt, off de werde daer voor in anderen goeden gelde ten tijde der betalinge binnen der stadt sHertogenbossche gemeijnlick cours ende loop hebbende, elcken gulden gerekent, ende thien gelijcke stuvers. Te betalen alle jaers erffelick in den hoochtijde van Drije Coningen dach, ende binnen der voorschreven stadt vrij van alle beden ons heeren des hertogs, exactien, subventien, thiende twintichste, honderste, mindere ende meerdere penningen, commeren ende lasten gewoonlijcke, ongewoonlijcke ingestelt, ende alnoch naemaels ingestelt te worddene, egeene lasten uijtgescheijden te leveren ende te vergelden, van ende uijt een stuck ackerlants drije lopensaten Lants off daerontrent begrijpende, gelegen in de parochie van Asten, ter plaetssche genoempt Wolsberch, off Loverbosch, tussen erffenisse der erffgenamen Claes van Heze, aen d'een zijden ende tusschen erffenisse der erffgenamen Diercx van de Hoichten aen d'ander zijden, alnoch van ende uit een stuck ackerlants, twaelff lopensaten lants oft daerontrent begrijpende gelegen inde parochie voorschreven ter plaetsse genoempt aen de dijck, tussen erffenisse Willems van Bussel aen beijde zijden, welcken voorschreven chijns Peeter Geerarts Janss van Woenssel, als man ende momboir van Marijken zijnen huijsvrouwe dochtere wijlen Diercx Schenck, als zijnde dezelve Marijken eenige erffgename van wijlen Peeterken haere eenige sustere, erffelick opgedragen hadde den voorschreven heeren ende meesteren Everarden van Ravensteijn presbitere, licentiaet inde rechten ende canonick graduaet van Sint Jans Evangelisten kercke deser stadt, prout in litteris, wesende vander date den acht ende twintichsten dach der maendt aprilis, int jaer ons heeren duijsent zesshondert ende zesthien, heeft hij wittelick ende erffelick opgedragen ende overgegeven mits desen, Jannen sone wijlen Jans Vrients Artss simul cum dictis litteris, aliis, et jure, ende mit drije jaeren achterstellen van desen chijns verschenen ende onbetaelt staende, ut dicebat et effestucando, gelovende de voorschreven heere opdragere super omnia et habenda ratum servare omnes obligationem et impetitionem ex parte sui deponere testes Absloons ende Doijenbraeck, datum den naestlesten decembris anno xvi-c ende xxiiii-tich.

Voor de naam Wolsberg is tot dusverre geen verklaring te geven en dus worden de bovengenoemde beschrijvingen aangehouden. In de 17^e eeuw staan er ongeveer 38 huizen in de Wolfsberg voornamelijk liggend aan de doorgaande weg van Asten naar de Peel, die destijds dichtbij de Wolfsberg lag. De naar schatting 200 bewoners bleven vaak de buurt getrouw en ook de meeste huwelijken vonden tussen de bewoners uit het gehucht plaats. Meestal hadden ze grote gezinnen, waarvan altijd wel enkele kinderen op jonge leeftijd overleden.

Vrijwel iedere bewoner was in die tijd landbouwer en had zijn akker en weiland rondom de Wolfsberg en worden toponiemen genoemd als Loverbosch, den Dungen en Heesakkers. Om het grondgebied uit te breiden werd in die tijd op kleine schaal de Peel ontgonnen en werden de stuifzanden bij de Wolfsberg, 'de Bergen' genaamd, bebost. De hoeven, 'de Hulterman' en 'de Polder', die door de kasteelheren in pacht werden gegeven, hebben daarbij een belangrijke rol gespeeld.

In de loop der tijd onderscheiden we rond 1830 vijf buurten binnen het gehucht Wolfsberg:

• Kleine Loverbosch, gelegen op de noordoostelijke grens met het gehucht Voordeldonk.
• Wolfsberg Dorpszijde, gelegen in het Noorden en grenzend aan het dorp Asten inclusief de Wolfsbergsche Beemdstraat en de zijde van de Wolfsbergsche Kerkstraat.
• Wolfsberg, het deel gelegen in het zuiden en door de kleine Aa begrensd met Heusden inclusief de Wolfsbergsche Kerkstraat.
• Wolfsbergsche Hoek, gelegen in het oostelijke deel en grenzend aan het gehucht Voordeldonk
• Wolfsbergsche Heide, gelegen in het zuidoostelijke deel en grenzend aan het gehucht Voordeldonk en Heusden en bevat delen van de Bergweg en Polderweg.

Dit wordt het best weergegeven op de kadasterkaart van 1832 waar de verschillende buurten in het gehucht Wolfsberg zijn weergegeven:

Op basis van deze vijf buurten van de Wolfsberg is de bewoningsgeschiedenis ingedeeld en het betreft dan ruim 50 huizen, waarvan de ligging aan de hand van het onderzoek van Theo Meulendijks is vastgesteld. Hieronder is de kaart te zien waarin met zwart de huisnummers voor 1800 vergeleken en aangevuld zijn met de kadasternummers van 1832 in blauw:

De gekleurde huizen (groen staat voor cijnsplichtig aan de heer van Asten) betreffen huizen van voor 1800. De witte huizen zijn de nieuwe huizen en omdat huizen minder voor landbouw werden gebruikt, zijn er ook huizen opgedeeld of stallen tot woning omgebouwd. In de registers komen we dan ook steeds meer beroepen als herbergier, wever en timmerman tegen.

De hieronder weergegeven topografische kaarten van de Wolfsberg van 1850, 1900, 1940 en 2010, geven de ontwikkelingen van de Wolfsberg in die periode weer:

Uit de kaarten blijkt dat de Wolfsberg altijd een druk bevolkte buurt is geweest, in 1875 is er sprake van meer dan 300 inwoners en tot 1940 zijn de veranderingen nog klein. Pas na de Tweede Wereldoorlog, waarin veel huizen in de Wolfsberg door bombardementen zijn getroffen, zijn de veranderingen groot. Aan de noordzijde is het aan het dorp Asten vastgegroeid en de aanleg van de Heesakkerweg (N609) heeft het gehucht Wolfsberg aan de zuidzijde begrensd.

Die druk bevolkte buurt had ook gevolgen en in de tot in het begin van de 20^e eeuw rietgedekte lemen huizen waren vatbaar voor vlammen. Sinds 1858 ligt het gehucht Wolfsberg aan de verbindingsweg van Heeze door de Peel naar Limburg en is er, mede in verband met de ontginningen, sprake van druk verkeer. In de Noord-Brabanter van 15-07-1858 wordt hierover bericht:

Toentertijd was bijna de helft van de huizen herberg en er braken door overmatig drankgebruik geregeld gevechten uit. Ook zijn er de nodige tafelpartijen, meestal om een beëindigde liefde, die nog tot in de 20^e eeuw hebben plaatsgevonden en waarbij de marechaussee nog regelmatig aan te pas moest komen. De Peel- en Kempenbode van 19-12-1894 bericht over een gevecht en het Eindhovensch Dagblad van 22-10-1918 over een tafelpartij:

Door de aanleg van de weg veranderden ook de beroepen van de bewoners en we zien dan ook dat smederijen, timmerwerkplaatsen, weverijen, bakkerijen en slagerijen hun plek in de Wolfsberg vinden en ook dat beroepen als klompenmaker, schoenmaker, koopman, voerman en dakdekker hun ingang vinden.

Het kon er ook stil zijn zoals onderstaand sfeerbeeld van Asten bij mist in de krant de Zuid-Willemsvaart van 29-11-1902:

'Cuppes meule' lag op de grens van het dorp met de Wolfsberg en 'Bet Saert' (Elisabeth van Schaijk) en 'Peer Boerkamps' (Peter Boerekamps) woonden destijds op de Wolfsbergsche Kerkstraat. Naast die Wolfsbergsche Kerkstraat hadden de straten in de Wolfsberg nog meer namen; de doorgaande weg van Asten naar Heusden heette de WolfsbergscheStraat, de weg tussen de Wolfsbergsche Kerkstraat en de Wolfsbergse Straat heette de Wolfsbergsche Beemdstraat, de weg naar de Logten de Wolfsbergsche Molenweg, de weg naar Voordeldonk had als naam de Langhstraet en de weg naar hoeve de Polder werd de Groote Peelweg genoemd.

In de Zuid-Willemsvaart van 05-07-1929 heeft de gemeenteraad van Asten besloten om deze straten van een nieuwe naam en adres te voorzien:

Met die huisnummers van 1929 is het nog één stap naar de huidige situatie en dat is de hernummering en die vond rond 1960 plaats. Elk adres in de Wolfsberg met bebouwing uit de 18^e eeuw of ouder kent dus vijf nummergevingen:

• huisnummer uit de tijd van het huizenquohier van 1736-1803
• kadasternummer uit 1832 en een mogelijk vervolg daarop uit de kadastrale legger
• huizingnummers uit het bevolkingsregister die elke 10 jaar wijzigden
• adres bij de vaststelling van de nieuwe straatnamen in 1929
• rond 1960 aangepast adres, dat veelal overeenkomt met het huidige adres

Op de onderstaande kaart uit 2018 is de huidige situatie weergegeven en zijn de huizen gebouwd tussen 1850 en 1900 groen omcirkeld en die tussen 1900 en 1940 oranje omcirkeld:

Wat is er nu nog overgebleven van die dichtbevolkte buurt met die rietgedekte huizen en soms veel rumoer en dan weer de stilte. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft de Wolfsberg flink geleden door zowel Duitse als geallieerde bombardementen. Hieronder een foto van Engelse militairen gelegerd in de buurt van de Wolfsberg in oktober 1944:

Als we eerlijk zijn is er vooral in de laatste jaren veel verdwenen en opgeofferd aan de vooruitgang. Toch zijn er nog sporen te vinden van het oude Wolfsberg en met deze bewoningsgeschiedenis kunnen we dit terugvinden. De Wolfsberg kent nog ruim 30 vooroorlogse woningen, waarvan er 5 uit de 19^e eeuw stammen. Een pentekening van Jacob Wilhelm van Helden, gemaakt rond 1910, laat de boerderijen op het Wolfsbergsche hoekje zien:

Hieronder een kaart uit het einde van de 19^e eeuw van de Wolfsberg, waarvan de straat door de Wolfsberg de Wolfsbergsche Straat wordt genoemd, de weg naar de kerk toe heet de Wolfsbergsche Kerkstraat, de weg naar de Logten noemde men de Wolfsbergsche Molenstraat, de weg naar Voordeldonk de Langhstraet en de weg naar hoeve de Polder de Groote Peelweg:

Overzicht van de huizenquohiernummers, kadasternummers en huizingnummers per gehucht: