Wolfsberg

De Wolfsberg is een oud gehucht ten zuiden van de dorpskern van Asten dat in de loop der tijd aan de dorpskern is vastgegroeid. Het wordt al in de 15^e eeuw genoemd in archiefstukken, waarvan hieronder twee voorbeelden:

Asten Rechterlijk Archief folio 17 verso; 14-10-1464:
Lenart Jan Stoetboems heeft opgedragen aan Jan Wijnricszoon van der Kyevytsvlaessen twee lopens rog jaarlijckse erfpacht op Onze Lieve Vrouwedag te gelden. Deze pacht had Lenart voortijds gekocht van Jan Geldenszoon van Uden en welke men jaarlijcks geldt uit zijn huis, hofstad en hove in de Wolsberch, ene zijde Jan Pauwelszoon, die men heet Scaffelt, andere zijde de straat.

Asten Rechterlijk Archief folio 118 verso; 29-08-1471:
Jan Gheldenszoon van Uden heeft verkocht aan Meys Peterszoon van Weert 3 lopen rog erfpacht uit zijn huis, hofstad ende huef daarbij en aangelegen in de Wolsberch, ene zijde Willem van Pulle, andere zijde de straat. Vrij behalve de cijns en 2 lopen rog erfpacht.

Ook de Bergweg, de huidige verbindingsweg van de Wolfsberg met Voordeldonk is onderdeel van de Wolfsberg en ligt ook in beide buurtschappen. Voor 1900 had deze weg de naam Langhstraet (ook wel Langestraet of Langstraet genoemd) en komt als zodanig ook voor in oude archieven:

Asten Rechterlijk Archief 55 folio 4; 03-02-1473:
Henric Art Hannenzoon heeft opgedragen (6 jaar lang) aan Jan Henric Moelendickzoon was een stuk land aan gheen Langestraet, ene zijde Pouwel Verbeersdonck, andere zijde Heyn Kersmeker. Te weten om 4 peters die Jan voerschreven aan Henrick geleend had en om 8 lopens rog die Jan jaarlijks op Onze Lieve Vrouwedag betalen zal aan Henrick en om een voeder torfs tsiaers eens te leveren ende met vorwarden toe ghedaen soe wanneer dat Henric voerschreven coempt ten eynde van den ses jaren ende reyckt Jannen voerschreven weder en ut sijn vyer peters dan sal Henric wederom sijn hant slaen aen ende erfve ende nyet eer ende dat gheloeven dese voerschrevene malckander te hauden ende te volleysten ende te voldoen.

In de 17^e eeuw woonden er families die later de naam Voermans, van de Loverbosch en van Weert aannamen. Daarnaast waren er twee hoeven in eigendom van de Heren van Asten, die door lokale boeren werden beheerd. De oudste hoeve met de naam 'Hulterman' of later hoeve 'de Wolfsberg' wordt al in vroege 17e-eeuwse documenten genoemd en de familie Slaats en diens nazaten boerden er van 1733 tot 1874. De andere hoeve met de naam 'de Polder' liggende op de grens met Heusden, wordt eind 17^e eeuw in gebruik genomen en van 1716 tot 1902 heeft de familie Kerkers er gewoond.

Over de naam Wolfsberg, die op veel plaatsen in Nederland voorkomt, doen twee verklaringen de ronde. De ene verklaring heeft te maken met het dier wolf en is het een toponiem van een heuvel waar wolven voorkwamen. De andere verklaring heeft betrekking op het feit dat op die plaats een galg gestaan heeft en dat de wolf een onderdeel is van die galg. De verhalen worden het best toegelicht in twee krantenartikelen in de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant van 18-11-1933 en van 04-02-1933:

In oudere akten uit de 15^e tot de 17^e eeuw zien we dat ook de naam Wolsberch of Wolsberg wordt gebruikt, zoals ook is te lezen uit onderstaande acte1:

Bossche Protocollen, 1536, folio 157: Eerwaerde Heere ende Meester Everardt van Ravensteijn presbytere, Licentiaet in den rechten, Officiael des bisdoms, ende Canonick Graduaet der Cathedrale kercke deser stadt sHertogenbossche, eenen jaerlicke erffelicken chijns van sess gulden, carolus gulden gemeijnlick genoempt, twintich penningen en stuvers gemeijnlick genoempt, off de werde daer voor in anderen goeden gelde ten tijde der betalinge binnen der stadt sHertogenbossche gemeijnlick cours ende loop hebbende, elcken gulden gerekent, ende thien gelijcke stuvers. Te betalen alle jaers erffelick in den hoochtijde van Drije Coningen dach, ende binnen der voorschreven stadt vrij van alle beden ons heeren des hertogs, exactien, subventien, thiende twintichste, honderste, mindere ende meerdere penningen, commeren ende lasten gewoonlijcke, ongewoonlijcke ingestelt, ende alnoch naemaels ingestelt te worddene, egeene lasten uijtgescheijden te leveren ende te vergelden, van ende uijt een stuck ackerlants drije lopensaten Lants off daerontrent begrijpende, gelegen in de parochie van Asten, ter plaetssche genoempt Wolsberch, off Loverbosch, tussen erffenisse der erffgenamen Claes van Heze, aen d'een zijden ende tusschen erffenisse der erffgenamen Diercx van de Hoichten aen d'ander zijden, alnoch van ende uit een stuck ackerlants, twaelff lopensaten lants oft daerontrent begrijpende gelegen inde parochie voorschreven ter plaetsse genoempt aen de dijck, tussen erffenisse Willems van Bussel aen beijde zijden, welcken voorschreven chijns Peeter Geerarts Janss van Woenssel, als man ende momboir van Marijken zijnen huijsvrouwe dochtere wijlen Diercx Schenck, als zijnde dezelve Marijken eenige erffgename van wijlen Peeterken haere eenige sustere, erffelick opgedragen hadde den voorschreven heeren ende meesteren Everarden van Ravensteijn presbitere, licentiaet inde rechten ende canonick graduaet van Sint Jans Evangelisten kercke deser stadt, prout in litteris, wesende vander date den acht ende twintichsten dach der maendt aprilis, int jaer ons heeren duijsent zesshondert ende zesthien, heeft hij wittelick ende erffelick opgedragen ende overgegeven mits desen, Jannen sone wijlen Jans Vrients Artss simul cum dictis litteris, aliis, et jure, ende mit drije jaeren achterstellen van desen chijns verschenen ende onbetaelt staende, ut dicebat et effestucando, gelovende de voorschreven heere opdragere super omnia et habenda ratum servare omnes obligationem et impetitionem ex parte sui deponere testes Absloons ende Doijenbraeck, datum den naestlesten decembris anno xvi-c ende xxiiii-tich.

Voor de naam Wolsberg is tot dusverre geen verklaring te geven en dus worden de bovengenoemde beschrijvingen aangehouden. In de 17^e eeuw staan er ongeveer 38 huizen in de Wolfsberg voornamelijk liggend aan de doorgaande weg van Asten naar de Peel, die destijds dichtbij de Wolfsberg lag. De naar schatting 200 bewoners bleven vaak de buurt getrouw en ook de meeste huwelijken vonden tussen de bewoners uit het gehucht plaats. Meestal hadden ze grote gezinnen, waarvan altijd wel enkele kinderen op jonge leeftijd overleden.

Vrijwel iedere bewoner was in die tijd landbouwer en had zijn akker en weiland rondom de Wolfsberg en worden toponiemen genoemd als Loverbosch, den Dungen en Heesakkers. Om het grondgebied uit te breiden werd in die tijd op kleine schaal de Peel ontgonnen en werden de stuifzanden bij de Wolfsberg, 'de Bergen' genaamd, bebost. De hoeven, 'de Hulterman' en 'de Polder', die door de kasteelheren in pacht werden gegeven, hebben daarbij een belangrijke rol gespeeld.

In de loop der tijd onderscheiden we rond 1830 vijf buurten binnen het gehucht Wolfsberg:

• Kleine Loverbosch, gelegen op de noordoostelijke grens met het gehucht Voordeldonk.
• Wolfsberg Dorpszijde, gelegen in het Noorden en grenzend aan het dorp Asten inclusief de Wolfsbergsche Beemdstraat en de zijde van de Wolfsbergsche Kerkstraat.
• Wolfsberg, het deel gelegen in het zuiden en door de kleine Aa begrensd met Heusden inclusief de Wolfsbergsche Kerkstraat.
• Wolfsbergsche Hoek, gelegen in het oostelijke deel en grenzend aan het gehucht Voordeldonk
• Wolfsbergsche Heide, gelegen in het zuidoostelijke deel en grenzend aan het gehucht Voordeldonk en Heusden en bevat delen van de Bergweg en Polderweg.

Dit wordt het best weergegeven op de kadasterkaart van 1832 waar de verschillende buurten in het gehucht Wolfsberg zijn weergegeven:

Op basis van deze vijf buurten van de Wolfsberg is de bewoningsgeschiedenis ingedeeld en het betreft dan ruim 50 huizen, waarvan de ligging aan de hand van het onderzoek van Theo Meulendijks is vastgesteld. Hieronder is de kaart te zien waarin met zwart de huisnummers voor 1800 vergeleken en aangevuld zijn met de kadasternummers van 1832 in blauw:

De gekleurde huizen (groen staat voor cijnsplichtig aan de heer van Asten) betreffen huizen van voor 1800. De witte huizen zijn de nieuwe huizen en omdat huizen minder voor landbouw werden gebruikt, zijn er ook huizen opgedeeld of stallen tot woning omgebouwd. In de registers komen we dan ook steeds meer beroepen als herbergier, wever en timmerman tegen.

De hieronder weergegeven topografische kaarten van de Wolfsberg van 1850, 1900, 1940 en 2010, geven de ontwikkelingen van de Wolfsberg in die periode weer:

Uit de kaarten blijkt dat de Wolfsberg altijd een druk bevolkte buurt is geweest, in 1875 is er sprake van meer dan 300 inwoners en tot 1940 zijn de veranderingen nog klein. Pas na de Tweede Wereldoorlog, waarin veel huizen in de Wolfsberg door bombardementen zijn getroffen, zijn de veranderingen groot. Aan de noordzijde is het aan het dorp Asten vastgegroeid en de aanleg van de Heesakkerweg (N609) heeft het gehucht Wolfsberg aan de zuidzijde begrensd.

Die druk bevolkte buurt had ook gevolgen en in de tot in het begin van de 20^e eeuw rietgedekte lemen huizen waren vatbaar voor vlammen. Sinds 1858 ligt het gehucht Wolfsberg aan de verbindingsweg van Heeze door de Peel naar Limburg en is er, mede in verband met de ontginningen, sprake van druk verkeer. In de Noord-Brabanter van 15-07-1858 wordt hierover bericht:

Toentertijd was bijna de helft van de huizen herberg en er braken door overmatig drankgebruik geregeld gevechten uit. Ook zijn er de nodige tafelpartijen, meestal om een beëindigde liefde, die nog tot in de 20^e eeuw hebben plaatsgevonden en waarbij de marechaussee nog regelmatig aan te pas moest komen. De Peel- en Kempenbode van 19-12-1894 bericht over een gevecht en het Eindhovensch Dagblad van 22-10-1918 over een tafelpartij:

Door de aanleg van de weg veranderden ook de beroepen van de bewoners en we zien dan ook dat smederijen, timmerwerkplaatsen, weverijen, bakkerijen en slagerijen hun plek in de Wolfsberg vinden en ook dat beroepen als klompenmaker, schoenmaker, koopman, voerman en dakdekker hun ingang vinden.

Het kon er ook stil zijn zoals onderstaand sfeerbeeld van Asten bij mist in de krant de Zuid-Willemsvaart van 29-11-1902:

'Cuppes meule' lag op de grens van het dorp met de Wolfsberg en 'Bet Saert' (Elisabeth van Schaijk) en 'Peer Boerkamps' (Peter Boerekamps) woonden destijds op de Wolfsbergsche Kerkstraat. Naast die Wolfsbergsche Kerkstraat hadden de straten in de Wolfsberg nog meer namen; de doorgaande weg van Asten naar Heusden heette de WolfsbergscheStraat, de weg tussen de Wolfsbergsche Kerkstraat en de Wolfsbergse Straat heette de Wolfsbergsche Beemdstraat, de weg naar de Logten de Wolfsbergsche Molenweg, de weg naar Voordeldonk had als naam de Langhstraet en de weg naar hoeve de Polder werd de Groote Peelweg genoemd.

In de Zuid-Willemsvaart van 05-07-1929 heeft de gemeenteraad van Asten besloten om deze straten van een nieuwe naam en adres te voorzien:

Met die huisnummers van 1929 is het nog één stap naar de huidige situatie en dat is de hernummering en die vond rond 1960 plaats. Elk adres in de Wolfsberg met bebouwing uit de 18^e eeuw of ouder kent dus vijf nummergevingen:

• huisnummer uit de tijd van het huizenquohier van 1736-1803
• kadasternummer uit 1832 en een mogelijk vervolg daarop uit de kadastrale legger
• huizingnummers uit het bevolkingsregister die elke 10 jaar wijzigden
• adres bij de vaststelling van de nieuwe straatnamen in 1929
• rond 1960 aangepast adres, dat veelal overeenkomt met het huidige adres

Op de onderstaande kaart uit 2018 is de huidige situatie weergegeven en zijn de huizen gebouwd tussen 1850 en 1900 groen omcirkeld en die tussen 1900 en 1940 oranje omcirkeld:

Wat is er nu nog overgebleven van die dichtbevolkte buurt met die rietgedekte huizen en soms veel rumoer en dan weer de stilte. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft de Wolfsberg flink geleden door zowel Duitse als geallieerde bombardementen. Hieronder een foto van Engelse militairen gelegerd in de buurt van de Wolfsberg in oktober 1944:

Als we eerlijk zijn is er vooral in de laatste jaren veel verdwenen en opgeofferd aan de vooruitgang. Toch zijn er nog sporen te vinden van het oude Wolfsberg en met deze bewoningsgeschiedenis kunnen we dit terugvinden. De Wolfsberg kent nog ruim 30 vooroorlogse woningen, waarvan er 5 uit de 19^e eeuw stammen. Een pentekening van Jacob Wilhelm van Helden, gemaakt rond 1910, laat de boerderijen op het Wolfsbergsche hoekje zien:

Hieronder een kaart uit het einde van de 19^e eeuw van de Wolfsberg, waarvan de straat door de Wolfsberg de Wolfsbergsche Straat wordt genoemd, de weg naar de kerk toe heet de Wolfsbergsche Kerkstraat, de weg naar de Logten noemde men de Wolfsbergsche Molenstraat, de weg naar Voordeldonk de Langhstraet en de weg naar hoeve de Polder de Groote Peelweg:

Overzicht van de huizenquohiernummers, kadasternummers en huizingnummers per gehucht:

Voormalig huis E1016

Dit betreft een uit rond 1800 daterend huis bewoond door Anna Willem Slaets, geboren te Asten op 07-02-1770 als dochter van Wilhelmus Jansse Slaets en Maria Peter Roymans. Zij is op 27-01-1799 te Asten getrouwd met IJsboldus Hendrick Eijsbouts, geboren te Asten op 25-03-1758 als zoon van Henricus Eijsbouts en Anna Janse van de Goor. Na zijn overlijden te Asten op 04-02-1809 is Anna Willem Slaets op 28-01-1810 te Asten hertrouwd met Wilhelmus Joannes van den Boomen, geboren te Asten op 17-04-1777 als zoon van Johannes van den Boomen en Johanna Huyberts (zie Bergdijk 36):

De gezinnen van Anna Willem Slaets met IJsboldus Hendrick Eijsbouts en Wilhelmus Joannes van den Boomen:

* kinderen uit het tweede huwelijk

Zij woonden voor die tijd in een nabijgelegen huis (zie Voormalig huis E1056) en voor haar tweede huwelijk moet Anna Wilhelmi Slaets een staat en inventaris opmaken:

Asten Rechterlijk Archief 132a; 12-01-1810:
Pieter Eysbouds en Pieter Willem Slaats bevestigen het voogdijschap over de onmondige kinderen van wijlen Eysbout Eysbouds en Anna Willem Slaats met name Jennemaria, Hendrina en Annamaria. Anna Willem Slaats gaat een tweede huwelijk aan.

Staat en inventaris opgemaakt door Anna Willem Slaats getrouwd geweest met Eysbout Hendrick Eysbouds ten behoeve van haar drie kinderen met name Anna Maria, Jennemaria en Hendrina. Anna hertrouwd.
Vaste goederen: huis en erf de Wolfsberg oud nummer 262, nieuw nummer 269; land Lienderakker 26 roede; land in de Loverbosch 1 lopense; land in de Loverbosch 31 roede; groes den Baltus 1 lopense 32 roede; land den Dungen 1 lopense 21 roede; land in de Campen en groes 't Busveltje 6 lopense 41 roede; land de Camp 48 roede; land Nieuwe Camp 1 lopense 28 roede; land 't Broekske 1 lopense 14 roede; land het Venneke 35 roede; land de Heilige Geest 22 roede; land Langenakker 2 lopense 13 roede; groes de Lindert 1 lopense 5 roede; groes de Weerte 2 lopense 30 roede; groes Hooyvelt 2 lopense 37 roede; land / groes in 't Aangelag 4 lopense 7 roede.
Roerende goederen: een paard, drie melkkoeien, een hoogkar, een slagkar, vrij veel huisraad en ander gerei, 20.000 turven, 20 manden wortelen, 7 vat boekweit, 4 vat rogge.
Schulden: ƒ 550,-.

Willem Jansen van den Boomen gaat trouwen met Anna Willem Slaats, weduwe Eysboud Hendrick Eysbouds. Zij maken huwelijksvoorwaarden.
Alle goederen worden bij elkaar gevoegd. De eventuele kinderen uit dit huwelijk zullen gelijk behandeld en opgevoed worden als de voorkinderen. Mocht Willem Jansen van den Boomen eerder overlijden, zonder kinderen, na te laten, dan gaan, met uitsluiting van alle andere, zijn goederen over naar Anna Willem Slaats. Mocht Anna Willem Slaats eerder overlijden, zonder kinderen uit dit huwelijk na te laten, dan zal Willem Jansen van den Boomen als langstlevende in de boedel blijven zitten en het vruchtgebruik der goederen hebben, alsmede met de voorkinderen der comparanten voor een kindsdeel erven en delen. Mochten uit dit huwelijk kinderen worden geboren dan zullen, na overlijden van de ouders de voorkinderen en nakinderen volgens de bestaande wetten erven en delen.

Anna Willem Slaets is op 30-07-1813 te Asten overleden en bij het kadaster van Asten over de periode 1811-1832 staat het huis op naam van Willem van den Boomen:

Kadaster 1811-1832; E1016:
Huis, schuur en erf, groot 05 roede 60 el, Wolfsberg, klassen 8.
Eigenaar: Willem van den Boomen.

Wilhelmus Joannes van den Boomen is op 25-07-1842 te Asten overleden. In het bevolkingsregister van Asten over de periode 1859-1879 komen we zoon IJsboldus van den Boomen, geboren te Asten op 03-11-1810, tegen. Hij is als akkerbouwer op 24-01-1839 te Asten getrouwd met Wilhelmina Ceelen, geboren op 07-02-1806 te Asten als dochter van Wilhelmus Johannes Ceelen en Wilhelmina van Tilburg (zie Voormalig huis C1318). Met hun gezin wonen zij in het huis met huizingnummer D44 en vanaf 1869 nummer D64:

In 1878 is een deel van het huis afgebroken en krijgt het nieuw kadasternummer E1636. Wilhelmina Ceelen is op 06-01-1880 te Asten overleden en IJsboldus van den Boomen woont met zijn kinderen ook over de periode 1879-1890 en in de periode 1890-1900 in het huis met achtereenvolgens huizingnummer D65 en D67:

Wilhelmina van den Boomen is geboren te Asten op 04-07-1843 als dochter van IJsboldus van den Boomen en Wilhelmina Ceelen. Zij is op 30-05-1883 te Asten getrouwd met Christiaan Wilbers, geboren te Bakel op 17-07-1840 als zoon van Johannis Wilbers en Helena van de Kerkhof en weduwnaar van Margaretha Gijsberdina Koolen. In de krant de Zuid-Willemsvaart van 12-10-1884 verkoopt Christiaan Wilbers vee en huismeubelen:

Na het overlijden van Wilhelmina van den Boomen te Asten op 02-09-1886 is Christiaan Wilbers als landbouwer op 16-09-1887 te Asten hertrouwd met Hendrika van Helmond, geboren op 17-09-1846 te Asten als dochter van Wilhelmus van Helmond en Wilhelmina Adriaans (zie Voormalig huis F1040).

Het huis is in 1888 verkocht aan Christiaan Wilbers en IJsboldus van den Boomen is op 16-02-1895 te Asten overleden. Ook in de periode 1900-1910 woont Christiaan Wilbers met zijn gezin in het huis met dan huizingnummer D80:

In 1902 komt zijn broer Lambertus Wilbers, geboren te Bakel op 23-09-1859 als zoon van Johannis Wilbers en Helena van de Kerkhof, op ziekenbezoek. Op de terugweg naar zijn woonplaats Gemert gebeurt een vreselijk ongeluk als het paard op hol slaat, aldus De Noord Brabanter van 05-03-1902. Hij heeft het overleefd en overlijdt te Gemert op 05-07-1908.

Christiaan Wilbers is op 08-02-1909 te Asten overleden en Hendrika van Helmond verkoopt in de krant de Zuid-Willemsvaart van 09-11-1912 vee en goederen:

Hendrika van Helmond woont ook in de periode 1910-1920 in het huis met huizingnummer D73:

Hendrika van Helmond verhuist rond 1918 met haar zoon Willem Wilbers naar D50 (zie Voormalig huis G1985). Het huis wordt verkocht aan Jacobus Thielen, geboren te Asten op 05-05-1857 als zoon van Johannes Thielen en Jacoba van Heugten. Hij is op 11-02-1887 getrouwd met Elisabeth Verberne, geboren op 24-05-1863 te Asten als dochter van Joseph Verberne en Johanna Swinkels. Zij hebben dan hun zilveren bruiloft achter de rug, zoals gemeld in de krant de Zuid-Willemsvaart van 31-01-1912:

In het huis komt wonen zoon Johannes Thielen, geboren te Asten op 25-04-1888 als zoon van Jacobus Thielen en Elisabeth Verberne. Hij is als landbouwer op 18-02-1916 te Asten getrouwd met Wilhelmina van Hoof, geboren op 14-02-1892 te Vlierden als dochter van Johannes van Hoof en Anna Catharina Joosten. In het bevolkingsregister van Asten over de periode 1920-1930 wonen zij in het huis met huizingnummer D67:

Rond 1922 verhuizen zij naar Voorste Heusden 2 en wordt het huis verkocht aan zijn broer Josephus Thielen, geboren te Asten op 21-08-1890. Hij is op 17-02-1922 te Asten getrouwd met Maria Stevens, geboren te Asten op 27-10-1894 als dochter van Johannes Stevens en Maria Helena van Moorsel. In het bevolkingsregister van Asten over de periode 1920-1930 komen zij vanuit C2 en D97 in het huis met huizingnummer D67 wonen, ook bekend staand als Wolfsberg 49:

Ook in de periode 1930-1938 wonen Josephus Thielen en Maria Stevens in het huis en woont vader Jacobus Thielen bij hen in op Wolfsberg 49:

Jacobus Thielen is op 01-09-1938 te Asten overleden en Maria Stevens is op 15-11-1947 te Asten overleden. Josephus Thielen is rond 1950 hertrouwd met Johanna Maria Aarts, geboren te Deurne op 01-02-1902 als dochter van Cornelis Aarts en Gerardina Aarts. Josephus Thielen is op 26-07-1954 te Asten overleden. Hieronder de bidprentjes bij hun overlijden:

Het huis heeft in de Tweede Wereldoorlog nog schade opgelopen en is daarna herbouwd onder kadasternummer E2131. Na het overlijden van Josephus Thielen is het huis in bezit gekomen van Johanna Maria Aarts.

Het huis moet ongeveer hebben gelegen bij het huidige Wolfsberg 71, waar een nieuw gebouwd huis staat.

Overzicht bewoners

Kadasternummer E1016

Wolfsberg 49